26 Yanvar 2025 09:20
429
SİYASƏT
A- A+
XDİK "üçlükləri"

XDİK "üçlükləri"


Xalq Daxili İşlər Komissarlığı "üçlükləri" respublika, diyar və vilayət idarələrində "antisovet elementləri"nin repressiyası üçün əməliyyatların aparılması məqsədilə 1937-ci ilin avqust ayından 1938-ci ilin noyabrına qədər fəaliyyət göstərmiş inzibati - məhkəmədənkənar orqandır. Onlar güllələnmə, həbs düşərgəsinə sürgün etmə və türmədə 8-10 il həbs cəzası vermək hüququna malik idilər.

31 iyul 1937-ci ildə SSRİ Daxili İşlər üzrə xalq komissarı Nikolay Yejov "antisovet elementlərin məhvi" məqsədilə "operativ üçlüklərin" fəaliyyətini təsdiq edən "Keçmiş qolçomaqların, cinayətkarların və digər antisovet elementlərin repressiyası əməliyyatı barədə" 00447 nömrəli operativ əmr imzalamışdır.

Arxiv materiallarına əsasən, 1 oktyabr 1936-cı ildən 1 noyabr 1938-ci ilə qədər SSRİ XDİK orqanları tərəfindən 1 565 041 insan həbs edilmişdir. O cümlədən XDİK-in 00447 nömrəli əmrinə əsasən isə 702 656 nəfər tutularaq ittihama cəlb olunmuşdur. Bu qısa dövr ərzində 668 305 nəfər güllələnmişdir.

Xalq əleyhinə, xüsusilə ziyalılar əleyhinə cəza tədbirləri hakimiyyətdə oturmuş dövlət quldur dəstəsi tərəfindən görünməmiş vəhşiliklə həyata keçirilirdi. Sumbatovun, Borşevin, Gerasimovun, Sinmanın, Şerin, Qriqoryanın, Markaryanın, Qalstyanın, Ohanesyanın, Avanesyanın və qeyrilərinin əli ilə təxminən 70-80 min Azərbaycan ziyalı nümayəndəsi bir ucdan məhv edilmişdir. Hər bir "xalq düşməni"nə məhkəmə zamanı ancaq 15 dəqiqə vaxt ayrılırdı.


"Üçlüklər"ə qarşı repressiya


Üçlüklərin əksər üzvləri 1938-ci ildən sonra repressiya olunublar. ÜKP MK və SSRİ XKS-nin ortaq qərarında qeyd edilirdi ki, istintaqları sadələşdirilmiş şəkildə keçirmələrinin nəticəsində "XDİK işçiləri agentura-məlumat işlərini tamamilə başlı-başına buraxıblar" və bu üçlüklərin işində həm də "qanunla müəyyən edilmiş prosessual qaydaların kobud şəkildə pozulması və istintaqın gedişatına məsuliyyətsiz münasibət" öz yerini alıb. Bir sıra XDİK əməkdaşları bilərəkdən sovet qanunlarını təhrif edərək, saxtakarlıqlar törədiblər, istintaq sənədlərini dəyişdirərək əsassız ittihamlarla insanları məsuliyyətə cəlb ediblər, hətta günahsız insanlara qarşı təxribat məqsədilə heç bir dəlil-sübut olmadan cinayət işləri tərtib ediblər, eyni zamanda antisovet fəaliyyəti olan şəxsləri gizlətmək, onlarla əlbir olmaq və cinayətlərini ört-basdır etmək üçün də hər cür əməllərə gediblər. 

Ruben Ambartsumoviç Markaryan 1955-ci ilin əvvəlində "qəsdçi Beriya-Bağırov qrupu"nun iştirakçısı kimi həbs edilmiş və Butırka həbsxanasının təkadamlıq kamerasına yerləşdirilmişdir. Xoren İvanoviç Qriqoryan  1953-cü ilin mayında həbs olunmuş, hərbi rütbəsindən məhrum edilmiş, sonradan məhkəmənin qərarı ilə güllələnmişdir. İstintaqın gəldiyi qənaətə görə, X.Qriqoryanın iştirakı ilə 100-ə yaxın cinayət işi saxtalaşdırılmışdır. 

Timofey Mixayloviç Borşev 1955-ci il yanvarın 25-də həbs edilmiş, 1956-cı il mayın 16-da güllələnmişdir. Bəraət almamışdır. İvan Mixeyeviç Zaryanov Stalinin ölümündən sonra həbs edilmiş, general-mayor rütbəsindən məhrum olunmuş, Sov.İKP sıralarından çıxarılmışdır. İvan Osipoviç Matuleviç 1955-ci ildə cinayət işlərini saxtalaşdırdığını etiraf etmiş, həmin ilin avqustunda partiya sıralarından xaric olunmuşdur. Yuvelyan Davidoviç Sumbatov-Topuridze 1953-cü il iyulun 15-də tutulmuşdur. Həmin ilin dekabrında psixiatriya xəstəxanasına yerləşdirilmiş, istintaq zamanı vəfat etmişdir. Andrey Aleksandroviç Jdanov 1948-ci ildə Moskvada ürəktutmasından dünyasını dəyişmişdir.   

Akademik Ziya Bünyadov yazırdı: "Həmin illərdə bizim sovet Azərbaycanına başçılıq edənlər tərəfindən neçə yüz min şəxsin məhv edildiyini hesablamaq çətin və bəlkə də qeyri-mümkündür. İbrətamizdir ki, öz həmvətənlərinə qarşı qırmızı terroru düşünüb həyata keçirənlərin özləri də cilovsuz qan çanağının qurbanı oldular. Külək yaradanlar tufana düşdülər". 


İ.ƏLİYEVA,

"Azərbaycan"

Digər Xəbərlər

QƏZETİN ÇAP VERSİYASI

XƏBƏR LENTİ Bütün xəbərlər

Vladimir Putinlə Suriyanın yeni lideri arasında telefon danışığı baş tutub  

23:06
12 Fevral

Zelenski Trampla telefon danışığının detallarını açıqladı  

23:05
12 Fevral

BMT Ukrayna münaqişəsinin həllində iştirak etməyə hazırdır

23:03
12 Fevral

Ukrayna və ABŞ prezidentləri arasında telefon danışığı olub  

23:02
12 Fevral

ABŞ və Rusiya prezidentləri şəxsən görüşmək barədə razılığa gəliblər  

23:00
12 Fevral

Putinlə Tramp arasında telefon danışığı olub

22:59
12 Fevral

Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcə xərclərinin 56,9 faizi yerli yığımlar hesabına təmin edilib  

22:57
12 Fevral

Psixologiya Elmi-Tədqiqat İnstitutunun növbəti məqaləsi “Technium Sosial Elmlər Jurnalı”nda dərc edilib  

22:55
12 Fevral

Prezident İlham Əliyevin Çin telekanalına müsahibəsi Gürcüstan mətbuatının diqqət mərkəzində olub  

20:52
12 Fevral

Milli Məclisin Elm və təhsil komitəsinin iclası keçirilib

20:50
12 Fevral

Azərbaycan ilə Gürcüstan arasında ticarət dövriyyəsi 1,3 milyard dolları keçib  

20:49
12 Fevral

Azərbaycan ilə Gürcüstan arasında tibbi turizm və demoqrafik problemlərin həlli məsələləri müzakirə olunub  

20:47
12 Fevral

Azərbaycanda keçiriləcək III MDB Oyunlarının vaxtı dəqiqləşib

20:46
12 Fevral

Britaniya Ukraynaya 150 milyon funt sterlinq dəyərində hərbi yardım paketi elan edib  

20:45
12 Fevral

Türkiyəli ekspert: İrəvanın destruktiv siyasəti Ermənistanı regional əməkdaşlıqdan təcrid edəcək

20:44
12 Fevral

III MDB Oyunlarının 2025-ci ildə Azərbaycanda keçirilməsi üzrə yaradılmış Təşkilat Komitəsinin ilk iclası keçirilib  

20:42
12 Fevral

İslamabadda Azərbaycan-Pakistan Ticarət və Sənaye Palatasının açılışı olub

20:41
12 Fevral

Fevralın 28-i “planetlərin böyük paradı” müşahidə olunacaq

19:08
12 Fevral

Antarktikanın əlçatmaz ərazilərində mikroplastik hissəciklər tapılıb

19:05
12 Fevral

“Youtube”da dublyaj funksiyası istifadəyə veriləcək  

19:04
12 Fevral

 Ötən ay Azərbaycanda qeyri-neft ixracı artıb

19:03
12 Fevral

ÇOX OXUNANLAR

OXUCU MƏKTUBLARI

NƏŞRLƏRİMİZ

TƏQVİM / ARXİV

BAŞ REDAKTORDAN

Hamımızın Azərbaycan adlı bir Vətəni var! Qoynunda dünyaya göz açdığımız, minbir nemətindən dadıb isti qucağında boya-başa çatdığımız bu əvəzolunmaz diyar azərbaycanlı adını qürur və iftixarla daşıyan hər kəs üçün müqəddəs və ülvidir.
Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusu Vətən müharibəsində zəfər çalaraq erməni işğalçılarını kapitulyasiyaya məcbur etdi, düşməni qovaraq ərazi bütövlüyünə nail oldu.
Bununla da Azərbaycan yeni inkişaf dövrünə qədəm qoydu.
Bu dövrdə dünyada mürəkkəb və ziddiyyətli proseslər davam etməkdədir!
Hələ də dünyada ədalətsizliklər mövcuddur!
Hələ də dünyada ikili standartlar var!
Hələ də dünyada güclülər zəiflərin haqqını tapdalamaq istəyir!
Odur ki, biz daima güclü olmalıyıq.
Güclü olmağın əsas şərti isə bizim birliyimizdir!
Dünyanın harasında yaşamağımızdan, hansı sahədə çalışmağımızdan asılı olmayaraq, əlbir və əlaqəli fəaliyyət göstərməyi bacarmalıyıq.
Azərbaycan naminə, onun dünyada yeri, yüksək nüfuzu uğrunda daim birlikdə mübarizə aparmalıyıq.
Yalnız bu halda anamız Azərbaycanı qoruya, yüksəldə və hamımız üçün qürur mənbəyinə çevirə bilərik.
Ulu yurdumuzun adını daşıyan "Azərbaycan" qəzeti də bu amala xidmət edir.
Əziz azərbaycanlılar! Sizi Azərbaycan naminə, övladlarımızın firavan və xoşbəxt gələcəyi uğrunda əlbir və əlaqəli fəaliyyətə çağırıram!