Planetimizin “ağciyərləri”
Bura 2011-ci ildə dünyanın 7 möcüzəsindən biri kimi qəbul edilib...
Yer kürəsinin oksigen təminatının 20 faizi buranın payına düşür...
Bura həm də planetimizin "ağciyərləri” adlandırılır. Söhbət ərazisinə görə dünyanın ən böyük tropik meşələri olan Amazon meşələrindən gedir.
Bu meşələr dünyanın ikinci ən böyük çayı olan Amazon çayının vadisində yerləşir. 6400 kilometr uzunluğa malik Amazon çayının 110 qolu var. Çay və onun qolları suyu 9 ölkənin - Peru, Braziliya, Kolumbiya, Venesuela, Ekvador, Boliviya, Qayana, Surinama və Fransa Qvianası - ərazisindən toplayaraq okeana daşıyırlar. Amazon meşələri də məhz bu ölkələrin ərazisinə düşür.
Yer kürəsinin bütün tropik meşələrinin yarıdan çoxunu təşkil edən Amazonun sahəsi 5 milyon kvadratmetrdən artıqdır. Meşələrin özlərinin yaşı isə 55 milyon ildən yuxarıdır.
Amazon cəngəlliklərində insanların məskunlaşma tarixi 11200 il əvvələ gedib çıxır. İlk böyük qəbilələrin məskənləri 13-cü əsrin əvvəllərində meşə ilə çayın sərhəd zolaqlarında əmələ gəlməyə başlayıb. Avropalıların ayağı yalnız 16-cı əsrin ortalarında Amazon torpaqlarına dəyib. Bura gələn ilk şəxs isə Amazonun adını tarixə yazdıran Fransisko Orellana olub.
Əfsanəyə görə, bu adın verilməsinə səbəb ekspedisiya əsnasında ispanıyalıların bir vəhşi tayfanın qadınlarını məhz qədim yunan mifologiyasındakı "Amazon” qadınları kimi döyüşkən, mübariz kimi görmələri olub.
Amazon meşələrində 400-500 hindu qəbiləsi yaşayır. Onlardan 75-ə yaxını, ümumiyyətlə, ətraf aləmlə heç bir kontakt qurmadan həyat sürür. Ümumilikdə bu meşələrdə yaşayan hinduların sayı 400 min nəfərdən çoxdur.
Bu torpaq çox sayda çağırılmamış qonağın həyatına son qoyub; bəziləri yerli qəbilələrin qurbanı olub, bəziləri tropik xəstəliklərə tutularaq canını verib, bəziləri isə insan ayağı dəyməyən sıx cəngəlliklərdə yolunu itirərək, yemək və ya içməli su əldə edə bilmədiyinə görə ölüb. Bununla yanaşı, ərazinin öyrənilməsi ilə bağlı elmi işlərin aparıldığı illərdə bir çox kəşflər edilib. Burada 40 mindən çox bitki aşkar edilib. Araşdırılıb ki, bu bitkilərin bir çoxu nadir xüsusiyyətlərə malikdir və ciddi xəstəliklərin sağaldılmasına kömək edə biləcək bahalı dərman preparatlarında istifadə olunur.
Amazon meşələri dünyanın ən zəngin canlı aləminə (150 min bitki, 75 min ağac, 1300 quş, 3000 balıq, 2,5 milyon həşərat növü) malik ərazidir. Amazonun tədqiqatı ilə əlaqədar elmi araşdırmalar davam edir. Hələ də orada yaşayan canlı aləmin dəqiq siyahısı müəyyən edilməyib. Çünki olduqca sıx olan meşəlik ərazilər tədqiqatçılara meşənin dərinliklərinə getməsinə imkan vermir. Amazon çayı həm də qədim dövrlərdən qalma piraniya balıqlarına da sahiblik edir. Bəzi mənbələrdə bu vəhşi balıqların timsaha kütləvi şəkildə hücum edib onu yedikləri də deyilir. Yaxın illərdə isə, hətta meşənin dərinliklərində sivilizasiyadan tamamilə təcrid olunmuş qəbilə ictimai quruluşunda yaşayan insanlara rast gəlinib. Müasir həyatla heç bir əlaqələri olmadığından tədqiqatçılar onlarla və yaşadıqları yaxın ərazilərlə bağlı araşdırma aparmamaq qərarına gəliblər.
Təəssüf ki, bu cür zəngin təbiət gündən-günə məhv olmaqdadır. Təkcə Peru ərazisində qanunsuz mədənçilik fəaliyyəti nəticəsində 2001-ci ildən sonrakı dövr ərzində təxminən 2 milyon hektar Amazon meşəsi məhv olub. Təkcə bu il Braziliyanın Amazon meşələrində 72 mindən çox yanğın baş verib. Bundan başqa meşəliklər qırılıb satılır. Bu ərazinin məhv olması dünyada oksigen ehtiyatlarının da xeyli miqdarda azalmasına, əvəzində karbon qazlarının çoxalmasına gətirib çıxarır.
Kaliforniya universitetinin alimləri Amazon tropik meşələrinin quruma təhlükəsi ilə üz-üzə olduğunu bildirirlər. Onlar bunun səbəbini istixana qazlarının artması ilə izah edirlər.
2018-ci ildə alimlərin apardığı hesablamalar göstərib ki, Amazon meşələrinin 17 faizi bərpaolunmaz formada məhv edilib. Daha 8 faizə yaxın ərazini də eyni aqibət gözləyir. Bu isə yalnız Amazoniya sakinlərini deyil, Yer kürəsinin oksigenlə təminatı baxımından bütün bəşəriyyəti narahat edən bir problemdir.
Xəyalə MURADLI,
"Azərbaycan”
Digər Xəbərlər
QƏZETİN ÇAP VERSİYASI
XƏBƏR LENTİ Bütün xəbərlər
Fernando Lottenberq: Azərbaycanda antisemitizmin baş verməməsi tolerantlığın parlaq nümunələrindəndi...
04 May
Dövlət Xidməti: Bir sıra bank və müəssisələrə aid çoxsaylı konfidensial məlumatlar ödənişsiz platfor...
04 May
Argentinanın etiqad işləri üzrə katibi Azərbaycanda tolerantlığın qorunub saxlanılmasını yüksək qiym...
04 May
Xankəndidə bir həftə ərzində xeyli sayda silah-sursat və partlayıcı maddələr aşkarlanıb
04 May
Norveçli səyyahlar qrupu Xudafərin körpüsü ilə tanış olublar
04 May
“Azeri Light” markalı neft ucuzlaşıb
04 May
Dünyanın mərkəzi bankları ümumi qızıl ehtiyatlarını mart ayında 15 tondan çox artırıblar...
04 May
İlon Mask ABŞ dollarının dəyərsizləşəcəyi ilə bağlı xəbərdarlıq edib
04 May
ABŞ prezidentliyinə namizəd NATO-nun genişlənməsinə qarşıdır
04 May
Prezident İlham Əliyevin COP29 tədbiri ilə bağlı dəvət məktubları BMT-dəki daimi nümayəndələrə çatdı...
04 May
DİQQƏT ÇƏKƏNLƏR
Bakıda VI Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu işə başlayıb Prezident İlham Əliyev Forumun a...01 May 2024
Prezident İlham Əliyev Xarici ölkələrlə dostluq üzrə Çin Xalq Assosiasiyasının sədrini qəbul edib YE...29 Aprel 2024
Azərbaycan ilə Qırğızıstanın dostluğu və qardaşlığı əbədidir28 Aprel 2024
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Almaniyanın Kansleri Olaf Şolts birgə mətbuat konfransı keçiri...26 Aprel 2024
Tərəfdaşlıqdan strateji müttəfiqliyə25 Aprel 2024
ÇOX OXUNANLAR
İlham Əliyevin sülh və qlobal təhlükəsizlik missiyası01 May 2024
Tükdən nazik siyasət30 Aprel 2024
Qlobal liderdən həmrəylik çağırışı28 Aprel 2024
İlham Əliyevdən ədalət dərsi26 Aprel 2024
ADA Universitetində “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” mövzusunda beynəlxalq forum keçirilib Pr...24 Aprel 2024
"Dəmir yumruğ"un ikinci zərbəsi23 Aprel 2024
OXUCU MƏKTUBLARI
NƏŞRLƏRİMİZ
BAŞ REDAKTORDAN
Hamımızın Azərbaycan adlı bir Vətəni var! Qoynunda dünyaya göz açdığımız, minbir nemətindən dadıb isti qucağında boya-başa çatdığımız bu əvəzolunmaz diyar azərbaycanlı adını qürur və iftixarla daşıyan hər kəs üçün müqəddəs və ülvidir.
Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusu Vətən müharibəsində zəfər çalaraq erməni işğalçılarını kapitulyasiyaya məcbur etdi, düşməni qovaraq ərazi bütövlüyünə nail oldu.
Bununla da Azərbaycan yeni inkişaf dövrünə qədəm qoydu.
Bu dövrdə dünyada mürəkkəb və ziddiyyətli proseslər davam etməkdədir!
Hələ də dünyada ədalətsizliklər mövcuddur!
Hələ də dünyada ikili standartlar var!
Hələ də dünyada güclülər zəiflərin haqqını tapdalamaq istəyir!
Odur ki, biz daima güclü olmalıyıq.
Güclü olmağın əsas şərti isə bizim birliyimizdir!
Dünyanın harasında yaşamağımızdan, hansı sahədə çalışmağımızdan asılı olmayaraq, əlbir və əlaqəli fəaliyyət göstərməyi bacarmalıyıq.
Azərbaycan naminə, onun dünyada yeri, yüksək nüfuzu uğrunda daim birlikdə mübarizə aparmalıyıq.
Yalnız bu halda anamız Azərbaycanı qoruya, yüksəldə və hamımız üçün qürur mənbəyinə çevirə bilərik.
Ulu yurdumuzun adını daşıyan "Azərbaycan" qəzeti də bu amala xidmət edir.
Əziz azərbaycanlılar! Sizi Azərbaycan naminə, övladlarımızın firavan və xoşbəxt gələcəyi uğrunda əlbir və əlaqəli fəaliyyətə çağırıram!