Alimlər ölkə ərazisində güclü və dağıdıcı zəlzələnin baş verməyəcəyi qənaətindədirlər
Məlum olduğu kimi, iyulun 4-ü saat 00:01-də Xəzər dənizində 5.7 bal gücündə zəlzələ baş verib. Zəlzələ Quba, Xaçmaz, Şabran, Siyəzən rayonlarında 6 bala yaxın, Sumqayıt, Abşeron yarımadası və ona yaxın ərazilərdə 4-5 bala qədər hiss olunub.
Fövqəladə Hallar Nazirliyinin məlumatına əsasən, zəlzələ ilə əlaqədar olaraq dağıntı və tələfat barədə məlumat daxil olmayıb. Daxili İşlər Nazirliyindən də dağıntı, tələfatla bağlı hər hansı məlumat daxil olmadığı bildirilib. Həmçinin hadisə ilə bağlı əlavə qüvvə cəlb edilməklə fasiləsiz xidmət təşkil edilib.
TƏBİB-in məlumatına görə, zəlzələ ilə bağlı Bakı Şəhəri Təcili və Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım Stansiyasına 34 nəfər müraciət edib. Müraciət edənlərdən 32 nəfərə yerində yardım göstərilib, 2 nəfər isə aidiyyəti üzrə tibb müəssisəsinə təxliyə olunub. Müraciətlər əsasən arterial təzyiq, stresə qarşı reaksiya, travma, bədənin müxtəlif hissələrində olan ağrılarla bağlı olub.
Azərbaycanda Böyük Qafqazın cənub yamacı, Şamaxı, Quba, Xızı daha aktiv seysmoloji ərazilərdir.
Tarixdən də bəllidir ki, xüsusən Şamaxı rayonunda dəfələlərlə dağıdıcı zəlzələlər baş verib. Məsələn, 1667-ci ildə Şamaxıda zələlə nəticəsində 6-7 min ev dağılıb, 60 minə yaxın insan həlak olub. Eyni zamanda 1806-1902-ci illər ərzində şəhərdə 9 güclü zəlzələ baş verib.
Azərbaycanda hiss olunan sonuncu güclü zəlzələ isə 2000-ci ildə Bakıda qeydə alınıb. 6.8 maqnitudalı zəlzələ nəticəsində bəzi tikililər dağılıb və ziyan dəyib.
Ümumiyyətlə, ölkəmizdə hər gün hissolunmayan yeraltı təkanlar qeydə alınır. Məsələn, ötən il ərzində 12762 yeraltı təkan qeydə alınıb ki, onlardan 2949-u yerli, 4645-i regional, 3776-sı uzaq zəlzələlərdir. 2022-ci ildə baş verən zəlzələlərin ümumilikdə 17-si hiss olunub. Maqnitudası 3-dən yuxarı olan 56 zəlzələ baş verib.
Xırda yeraltı təkanlar nəticəsində yerin enerjisi çıxır
Elm və Təhsil Nazirliyinin Coğrafiya İnstitutunun şöbə müdiri, seysmoloq-alim Ənvər Əliyev qəzetimizə açıqlamasında bildirib ki, Bakının əsas iki akvatoriyasından birində - şimal-şərq hissədə zəlzələ baş verib. Onun sözlərinə görə, ikinci seysmik aktiv zona Bakıdan 30 kilometr cənubdan başlayaraq sərhədə qədər davam edir.
Ə.Əliyev qeyd edib ki, Bakı şəhəri tarixən güclü zəlzələlər zonası olmayıb: "Min illər ərzində burada dağıdıcı zəlzələlər qeydə alınmayıb. Əsas faktlardan biri odur ki, Qız qalası kimi abidəmiz əsrlər boyu dağılmayıb. Amma Böyük Qafqazın cənub yamacı seysmik cəhətdən daha aktiv zonadır. Şəkidən başlayaraq şərqə doğru - Şamaxı, Qobustan sahillərinə qədər gələn ərazi 9 ballıq tektonik zonadır. Bu zonada tikililərlə bağlı diqqətli olmaq lazımdır. Fərdi evlərdən tutmuş çoxmərtəbəli binalara qədər hər birinin tikintisində ərazinin seysmikliyi nəzərə alınmalıdır. Bu, bizi gələcək ziyanlardan sığortalayır".
Kiçik Qafqaz zonasının da aktiv hesab olunduğunu deyən alim əlavə edib ki, 1139-cu ildəki Gəncə zəlzələsi buna nümunədir. Bu zəlzələ 100 minlərlə insan itkisinə səbəb olmuşdur. Eyni zamanda 1667-ci il Şamaxı zəlzələsində də təxminən 60 min insanın həlak olduğu qeydə alınıb.
Seysmoloqun sözlərinə görə, Naxçıvanda, Kiçik Qafqazın digər ərazilərində də seysmik aktiv zonalar var. Onlar 7-8 ballıq tektonik zonalardır. "Zəlzələnin zamanı, məkanı bəlli deyil. Paytaxt ərazisində az bal gücündə yeraltı təkanların olmasının bir üstünlüyü odur ki, bu, güclü zəlzələlərin qarşısını alır. Xırda yeraltı təkanlar nəticəsində yerin enerjisi çıxır və dağıdıcı zəlzələlər olmur", - deyə şöbə müdiri əlavə edib.
Ciddi tələfatlara səbəb olacaq zəlzələlər gözlənilmir
AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin baş direktoru, professor Qurban Yetirmişli ötən gün baş vermiş zəlzələyə dair bildirib ki, zəlzələ ölkə ərazisində şimal rayonları, eləcə də Abşeronun müəyyən hissələri və Bakı şəhəri də daxil olmaqla, müxtəlif dərəcədə hiss olunub: "Xəzər dənizində, 65 kilometr dərinlikdə baş verən təkanın müddəti 10 saniyədən bir az çox çəksə də, təhlükəli deyil. Şimal rayonlarında, həmçinin Abşeron yarımadasında heç bir fəsad, dağıntı olmayıb. Bakı və Abşeron ərazisi ilə bağlı zəlzələ ocaqları Xəzər dənizinin dərinliyində yerləşir. Birmənalı olaraq belə dərinlikdəki dalğanın təsiri yaşayış məntəqələrində fəsadlar törədə bilməz. Qorxulu və ciddi tələfatlara səbəb olacaq yeraltı təkanlar gözlənilmir. Əhaliyə demək istəyirəm ki, şayiələrə inanmasınlar. Güclü yeraltı təkanlar gözlənilmir".
Direktor bildirib ki, zəlzələdən sonra baş verəcək afterşokların həmin gücdə və ya ondan daha güclü olma ehtimalı yoxdur, çünki əsas güc, enerji ilk saniyələrdə ayrılır. "Gecə səhərə kimi zəif bir neçə təkan qeydə alınıb, amma zəlzələ episentrinə ən yaxın yaşayış ərazilərində belə hiss olunmayıb".
Alim həmçinin vurğulayıb ki, 2000-ci il zəlzələsindən sonra Azərbaycanda seysmologiyanın yeni dövrü başlayıb, ölkəyə ən müasir avadanlıqlar gətirilib.
Eyni zamanda o bildirib ki, binalar tikilərkən 8 ballıq zəlzələyə davamlılığı da nəzərə alınır, layihələr buna əsasən hazırlanır.
Əsmər QARDAŞXANOVA,
"Azərbaycan"
