Meyvələrin şahı
Cənnət meyvəsi sayılan nar qədim dövrlərdə Şərqdə meyvələrin şahı sayılardı. Dünyanın ən qədim və ən sağlam meyvələrindən biri olan narın eramızdan əvvəl 3500-cü ildən becərildiyi təxmin edilir. Daha çox İran, Qafqaz və Şimali Hindistanda Himalay dağlarına xas bitki kimi xarakterizə edilən nar bütün Aralıq dənizi ölkələrində bitirdi. Ehtimal edilir ki, nar İranda yaransa da, sonradan Aralıq dənizi boyunca sürətlə yayılıb.
O, Ərəbistana, Əfqanıstana, Hindistana, Çinə qədər yayılıb və burada həm də “Çin alması” adı ilə tanınıb. Narın eramızdan əvvəl (e.ə) 2500-cü illərdə Suriya və Kiprdə, e.ə. 1500-1200-cü illərdə isə Yunanıstanda, İtaliyada yayıldığı güman edilir.
Narın ən qiymətli sortunun eramızdan əvvəl Qədim Yunanıstanın Karfagen vilayətində becərildiyi deyilir. Narın mövcudluğu tarixin ən qədim dövrlərinə aid arxeoloji tapıntılarda da öz təsdiqini tapır. Məsələn, qədim Misir fironu Tutanhamonun məzarından tapılmış narşəkilli gümüş qab buna sübutdur. Qədim dövrlərdə dini mərasimlərdə, evlərdə və dəfnlərdə metal və fil sümüyündən nar şəklində hazırlanmış qablardan istifadə edilməsi də xüsusi diqqət çəkir.
Qədim misirlilər narın dünyanın ilk meyvəsi olduğuna inanırdılar. Hətta Adəmlə Həvvanın cənnətdən qovulmasına səbəb olan meyvənin alma deyil, nar olduğunu iddia edənlər var. Nar təsvirlərinə Misir piramidalarında, qədim Bizans və qədim yunanların ornamentlərində də rast gəlinib. Qədim Misirdə savaşdan əvvəl döyüşçülər nar yeməli idilər. Bu meyvə ilə onlar daha güclü və yenilməz olacaqlarına inanırdılar. Misirlilər narı müqəddəs saymış, onu həyat ağacı adlandırmış və yeni həyat yarada biləcəyinə inandıqları üçün, demək olar ki, hər kəsi bu meyvə ilə basdırmışlar. Misir fironu Hatşepsutun məzarında (e.ə. 1470) çoxlu sayda nar tapılmışdı.
Antik dövrün məşhur tarixçisi Herodot qeyd edir ki, Yunan-Fars müharibələri zamanı fars əsgərləri uclarında gümüş və qızıl nar olan nizələr gəzdirirdilər. Qədim dünyada gündəlik həyat üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən nar müxtəlif əsərlərdə də ilhamverici simvol kimi qeyd edilib. Anadolunun ən qədim sivilizasiyalarından olan hetlər əkinçilik tanrısını buğda və narla birgə təsvir edirdilər. Het dilində “nurmu” və ya “nurma” sözləri nar mənasını verir. Het tanrıları qadınlıq və gözəllik simvolu kimi tez-tez əllərində güzgü tuturdular. Narları başqa tanrıların əlində də görmək olardı. Türkiyədə eramızdan əvvəl XVI əsrə aid olan Uluburun gəmisində çoxlu sayda narın tapılması onun o dövrdə Aralıq dənizində ticarət məqsədilə istifadə edildiyini göstərir.
Nar tarix boyu insanların ən sevimli meyvəsi olub. Rəvayətə görə, narın bitdiyi ağacı ilk dəfə sevgi ilahəsi Afrodita əkib. Buna görə nar suyuna çox vaxt “sevgi eleksiri” də deyirlər.
Həm mifologiyada, həm də səmavi dinlərdə yer alan nar bir çox cəmiyyətlərdə müqəddəs sayılıb. “Quran”da narın adı iki dəfə çəkilir. Onun adı bir dəfə cənnət meyvəsi kimi, ikinci dəfə isə nifrət və qəzəbə qarşı dərman kimi istifadə üçün tövsiyə edilir. Lakin “Bibliya”da nara münasibət fərqlidir. Belə bir nəzəriyyə var ki, ilan Həvvanı alma ilə yox, narla sınayıb.
Nar dini bəzək işlərində də tez-tez istifadə olunan motivlərdən olub. Ayinlərdə, xalq ədəbiyyatında, nağıl və dastanlarda tez-tez adı çəkilən nar müxtəlif ideologiyalarda əfsanəvi meyvə kimi təsvir edilib.
Azərbaycanda da narın qədim tarixi var. Nar Azərbaycanın, demək olar ki, bütün regionlarında yetişdirilib. Narın şəfa mənbəyi, məhsuldarlıq və həyat nişanəsi sayılması, nəsil-soy artıran meyvə kimi müqəddəs hesab olunması və ona sitayiş edilməsi bütün türk xalqlarının, o cümlədən Azərbaycan əhalisinin həyat və məişətində, folklorunda, mifik görüşlərində də öz əksini tapıb. Əsatir və əfsanələrimizdə, eləcə də nağıllarımızda, dastanlarımızda narın dirilik, artım və bolluq rəmzi olmasına dair istənilən qədər nümunələr var. Müxtəlif dövrlərdə vətənimizdə olmuş tacirlər, səyyahlar və diplomatlar öz xatirələrində və əsərlərində Azərbaycanda sənətkarlığın inkişafı haqqında çoxlu maraqlı faktlar qeyd ediblər. İngilis səyyahı tacir Antoni Jenkinson (XVI əsr) qeyd edirdi ki, Azərbaycan naxışlarının ən çox sevilən motivləri qızılgül, nərgiz, qərənfil, lalə, zanbaq, nar, heyva, alça çiçəkləri, eləcə də müxtəlif formalı sünbül və yarpaqlardır.
