Ötən ilin sonlarında 100 illiyi böyük təntənə ilə qeyd olunan Lənkəran Tarix-Diyarşunaslıq Muzeyi 1924-cü ildə yaradılıb. Muzeyin yerləşdiyi bina üç mərtəbə olmaqla 12 otaqdan ibarətdir. Yerli memarlıq abidəsi hesab olunan bu tikili ötən əsrin əvvəllərindən Cənub bölgəsində yaxşı tanınan Mirəhməd xanın sarayı olub.
Xan evi kimi tanınan bu saray Mirmustafa xandan sonra hakimiyyətə gələn Mirhəsən xanın tək övladı Mirəhməd xanın öz sevimli həyat yoldaşı Tuğra xanımın (həm də əmisi qızı olub) şərəfinə inşa etdirdiyi binadır. Xan evinin inşasında istifadə olunan bütün tikinti materialları Bakıdan gəmi ilə gətirilib. Binanın fasadı mifoloji fiqurlarla bəzədilib. Binada hələ inqilabdan əvvəl ilk dəfə elektrik işıqlandırma və istilik sistemləri olub.
Bu cür sarayları özünəməxsus edən cəhətlərdən biri də daxildən şəhər ətrafına çıxan gizli yeraltı yolların olmasıdır. Bu yollar mümkün ola biləcək xalq üsyanları zamanı saray sahibinin və onun ailə üzvlərinin qaçıb salamat qala bilməsi üçün nəzərdə tutulurdu. Mirəhməd xanın evindən də indi mayak kimi tanıdığımız yerə qədər yeraltı yol hazırlanmış, muzey fəaliyyətə başlayanda həmin yol aşkarlanaraq qapadılsa da, mayak hələ də durur.
Muzeydə Lənkəranın qədim tarixini, mədəniyyətini, milli-mənəvi dəyərlərini və bu gününü əks etdirən eksponatlar nümayiş olunur. Əsas fondda 6500-dən çox eksponat mühafizə edilir. Muzeyin ekspozisiyası isə altı bölmədən ibarətdir: təbiət, qədim dövr, orta əsrlər tarixi, yeni dövr, ən yeni dövr (1917-1945-ci illər), müasir dövr (1945-ci ildən hazırkı dövrə qədər). Başqa sözlə bölmələr belə adlanır: daş abidələr, Lənkəran xanlıqlar dövründə, Lənkəranın mədəniyyəti, Lənkəranın arxeoloji tapıntıları, Lənkəranda elm və təhsilin inkişafı.
Bütün bölmələrdə nümayiş olunan eksponatlar öz dövrlərini əks etdirir. Eksponatlar xronoloji qaydada yığılıb. Burada etnoqrafiya, arxeologiya, xalq tətbiqi sənəti, numizmatikanı əks etdirən nümunələr və Lənkəranın görkəmli şəxsiyyətlərinin şəxsi sənədləri və digər eksponatlar göstərilir.
Uzun illər bu ünvanda fəaliyyət göstərən muzeyi daha da zənginləşdirmək və sahəsini genişləndirmək məqsədilə 1913-cü ilin sentyabrında bu tarixi binanın əsaslı təmirinə başlanılıb. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi yanında Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidməti tərəfindən yenidənqurma və bərpa işləri aparılıb. 2015-ci ilin aprel ayında Prezident İlham Əliyev muzeydə yenidənqurma və bərpa işlərindən sonra yaradılan şəraitlə tanış olub.
Ölkəmizdə tarixi-mədəni irsin qorunmasında və təbliğində mühüm rol oynamış bu muzeyin 100 illiyi və "Xan evi" kimi tanınan binanın tikilməsinin 111 illiyi münasibətilə ötən ilin dekabrında "Vətən tarixi ədəbi əsərlərdə" adlı tədbir keçirilib.
Rəhman SALMANLI,
"Azərbaycan"
