İstiqlal mücahidi, ədəbiyyatşünas və publisist

Əbdülvahab Məmmədzadə (Yurdsevər)

Milli İstiqlal Hərəkatının fəal iştirakçılarından biri, ədəbiyyatşünas, publisist Əbdülvahab Məmmədzadə (Yurdsevər) 1898-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya gəlib. 1905-ci ildə rus-tatar məktəbinə daxil olub. 1911-ci ildə III Aleksandr adına şəhər gimnaziyasında orta təhsilini bitirdikdən sonra rus litseyində oxuyub. Burada rus dilini, mədrəsədə isə ərəb və fars dillərini, Qurani-Kərimi öyrənib.
1916-cı ildə "Məhəmmədiyyə" adlı siyasi dərnəyin işində fəal iştirak edib. 1917-ci ildə Müsavat partiyasına daxil olub. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulduqdan sonra Nazirlər Şurasının dəftərxanasında tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərib. Aprel işğalından sonra bu işğala qarşı mübarizə aparmaq üçün yaradılmış Gizli Müsavat təşkilatının ilk qurucularından olub. O, bu təşkilatın Bakı komitəsinin sədri və  Milli Müqavimət Komitəsinin üzvü kimi fəaliyyət göstərib.
1923-cü il iyunun 15-də həbs edilərək, əvvəlcə Şimali Qafqaza Vladiqafqaz şəhərinə sürgün edilib. Cəza müddəti bitdikdən sonra 1926-cı ildə Bakıya qayıdıb. Çox keçməmiş yenidən həbs olunaraq Yaroslavl və Saratovda on bir il sürgün həyatı yaşayıb. Sürgündən sonra Ə. Yurdsevər bir müddət Daşkənddə qız məktəbində müəllimlik edib. Daha sonra İrana keçmək məqsədilə Aşqabada gedib.
Mühacirət həyatı yaşayan Əbdülvahab Məmmədzadə Aşqabaddan İrana keçdikdən sonra bir müddət Tehranda hərbi məktəbdə alman dili müəllimi kimi fəaliyyət göstərib. Burada o dövrdə Varşavada fəaliyyət göstərən Rəsulzadə ilə əlaqə saxlayıb. 1936-cı ildə Rəsuzladənin dəvəti ilə Varşavaya gedib. Müsavat partiyasının III qurultayında iştirak edib. Burada 1939-cu ilə qədər Rəsulzadə ilə birlikdə fəaliyyət göstərib. Polşa işğal olunduqdan sonra 1939-cu ildə Türkiyəyə köçüb. Baş Nəşriyyat İdarəsində işləməyə başlayıb.
1952-ci ilin aprelindən başlayaraq, "Azərbaycan Kültür Dərnəyi" tərəfindən Ankarada aylıq "Azərbaycan" jurnalı nəşr olunur. Ə. Yurdsevər bu jurnalda əsasən Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli simaları və Aprel işğalından sonra Azərbaycanda sovet işğalına qarşı mübarizə aparan şəxslər və təşkilatlar haqqında silsilə yazılar yazır. Bu yazılar "Azərbaycan istiqlal savaşından səhnələr" rubrikası ilə verilir.
Ana dili ilə yanaşı, rus, alman. ərəb və fars dillərini də mükəmməl bilən Əbdülvahab Məmmədzadə bir müddət Ankara radiosunda farsca siyasi xəbərlər proqramının başçısı olur.
Mirzə Bala Məmmədzadə dünyasını dəyişdikdən sonra 1959-cu ildən 1976-cı ilə kimi mərkəzi İstanbulda olan Azərbaycan Milli Mərkəzinə rəhbərlik edir. Siyasi mübarizə ilə yanaşı, ədəbi fəaliyyətlə də məşğul olur, Ankarada fəaliyyət göstərən Azərbaycan Kültür Dərnəyinin işində yaxından iştirak edir, Azərbaycan ədəbiyyatına dair silsilə əsərlər - "Mirzə Fətəli Axundzadənin həyatı və dram əsərləri" (Ankara, 1950), "Azərbaycan dram ədəbiyyatı" (Ankara, 1951; B.. 2003), "Sabirin Azərbaycan ədəbiyyatındakı yeri" (Ankara, 1951), "Azərbaycan ədəbiyyatında Vidadi və Vaqifin yaradıcılığı" (Ankara, 1952)] qələmə alır.
1976-cı il oktyabrın 7-də Ankarada vəfat edir. Bu il istiqlal mücahidi, görkəmli ədəbiyyatşünas, publisist Əbdülvahab Məmmədzadənin (Yurdsevər) anadan olmasının 125 illiyidir.

I.ƏLİYEVA,
“Azərbaycan”