Bu günlərdə dünya şöhrətli kimyaçı alim, Azərbaycan SSR Dövlət və iki dəfə SSRİ Dövlət mükafatları laureatı akademik Əli Musa oğlu Quliyevin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş "Akademik Əli Quliyev" adlı yeni kitab işıq üzü görmüşdür. Alimin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə qələmə alınmış əsərin müəllifi Rəsul Rəxşanlıdır.
Kimya elmləri doktoru, professor Əli Quliyev zəngin həyat yolu keçmişdir. O, Azərbaycan Dövlət Universitetinin kimya fakültəsinin tələbəsi ikən müəllimi, görkəmli kimyaçı alim Yusif Məmmədəliyevin rəhbəri olduğu laboratoriyada çalışmağa başlamışdır. 1939-cu ildə universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirərkən o, artıq assistent vəzifəsində işləyirdi. İkinci dünya müharibəsi ərəfəsində Y.Məmmədəliyevlə birgə yüksək keyfiyyətli aviasiya yanacağının alınması sahəsində çalışmışdı. Ə.Quliyev bu illərdə müstəqil surətdə partlayıcı və yandırıcı maddələr, tibb preparatları və dərmanların alınması sahəsində tədqiqatlar aparmış, uğurlu nəticələr əldə etmişdir.
Müharibədən sonra dövlət alim və mütəxəssislərin qarşısına aşqarların yaradılması və istehsalının təşkili kimi həyati vacib məsələnin həllini qoymuşdu. Bu məqsədlə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Neft İnstitutunda aşqarlar laboratoriyası yaradılmış və gənc alim Əli Quliyev bura müdir təyin olunmuşdu.
Aşqarlar kimyası və texnologiyası ötən əsrin əvvəllərində yaranmış və təşəkkül tapmış elm sahələrindəndir. Nəqliyyat, maşın və mexanizmlər mürəkkəbləşdikcə və şimala doğru irəlilədikcə o zaman yeni problemlər ortaya çıxırdı. Onları həll etmək üçün xüsusi xassələrə malik kimyəvi maddələr, yəni aşqarlar lazım idi. Müxtəlif xassəli aşqarlar sintez etmək, sınaqdan çıxarmaq, yeni texnologiyaları işləyib hazırlamaq və istehsalını təşkil etmək kimi problemlər qarşıda dururdu. Məhz bu elmi-praktik məsələlərin həllindən sonra aşqarları əldə etmək mümkün idi.
Yenicə ortaya çıxmış aşqarlar kimyası və texnologiyası sahəsində tədqiqata başlayaraq dünya şöhrəti qazanmaq məhz Ə.Quliyevə də nəsib oldu. Böyük xidmətlərinə görə alim SSRİ Dövlət mükafatı laureatı oldu.
Beləcə, tədqiqatlarını uğurla davam etdirən Ə.Quliyevin elmi rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə bir çox aşqarlar yaradıldı, istehsalı təşkil edildi. Sənayenin, nəqliyyatın müxtəlif sahələri lazımi aşqarlarla təmin olundu. Xarici ölkələrdən asılılıq xeyli azaldı. Lakin problemlər bitmək bilmirdi, əksinə, yeniləri ortaya çıxırdı. 1965-ci ildə keçmiş SSRİ-də ilk dəfə olaraq məhz Bakıda Ə.Quliyevin rəhbərliyi ilə Aşqarlar Kimyası İnstitutu təşkil olundu. Hazırda AMEA-nın bu institutu görkəmli alimin adını daşıyır.
Fəxrlə qeyd etmək lazımdır ki, akademik Əli Quliyevin rəhbərliyi və iştirakı, onun başçılıq etdiyi alim və mütəxəssislərin gərgin əməyi ilə yaradılmış aşqarlar keçmiş SSRİ-də istehsal edilmiş aşqarların 20 faizini təşkil edirdi. Bu isə olduqca böyük rəqəmdir.
Alimlərimizin həyat və yaradıcılığını əks etdirən bir-birindən maraqlı kitabların müəllifi olan Rəsul Rəxşanlının qələmə aldığı kitabda görkəmli kimyaçı alimin həyat və yaradıcılığı dolğun şəkildə işıqlandırılmışdır.
Kitabda alimin aşqarlar probleminin həlli, tədqiqatlarının nəticələrinin sənaye müəssisələrində tətbiqi, gənc mütəxəssislər və elmi kadrların hazırlanması sahəsindəki xidmətləri, gözəl müəllimliyi və elmi rəhbərliyi, qayğıkeş ailə başçısı olması maraqlı faktlar və epizodlarla qələmə alınmışdır. Onun neçə-neçə uğurlu əsəri Azərbaycan və rus dillərində keçmiş SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərində nəşr olunmuşdur. Onlardan bəziləri isə digər xarici dillərə tərcümə edilmişdir. Kitabın maraqlı məziyyətlərindən biri də Əli müəllimin vətənpərvər və poeziya vurğunu olmasının oxucuya çatdırılmasıdır. Yeri gəldikcə, müəllif bəzi önəmli xatirələri şeir parçaları ilə yada salır.
Görkəmli alim və gözəl müəllimimizdən bəhs edən kitabın redaktoru akademik V.Fərzəliyevdir.
Həqiqət CAVADOVA,
AMEA-nın Akademik Ə.Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutunun laboratoriya müdiri, texnika elmləri doktoru
