"Azerbaydjanskie deputatı v Qosudarstvennoy Dume
Rossii. 1906-1917” ikicildlik miniatür kitabının təqdimatı olub
Fevralın
8-də Miniatür Kitab Muzeyində Azərbaycan Respublikası Prezidenti Katibliyinin rəisi-Prezidentin
köməkçisi, tarix elmləri doktoru, professor Dilarə Seyidzadənin tədqiqatları əsasında
ərsəyə gələn "Azerbaydjanskie deputatı v Qosudarstvennoy Dume Rossii.
1906-1917” ikicildlik miniatür kitabının təqdimatı keçirilib.
AZƏRTAC xəbər
verir ki, muzeyin yaradıcısı və təsisçisi, əməkdar mədəniyyət işçisi Zərifə Salahova
tədbiri açaraq bu təqdimatı muzey üçün əlamətdar hadisə kimi dəyərləndirib. Qeyd
edib ki, kitabda dörd çağırış Rusiya Dövlət Dumasında azərbaycanlı deputatların
çıxışlarının mətnləri yer alıb. Birinci cilddə 1906-1907-ci illər I və II çağırış,
ikinci cilddə 1907-1917-ci illər III və IV çağırış Dövlət Dumasında azərbaycanlı
deputatların çıxışları verilib. Birinci cilddə, həmçinin professor Dilarə Seyidzadənin
müvafiq dövrdə azərbaycanlı deputatların Rusiya Dövlət Dumasında fəaliyyətinə dair
analitik məqaləsi verilib.
Müəllifinə
qürur hissi yaşadan mövzu
Təqdimat mərasimində
çıxış edən tarix elmləri doktoru, professor Dilarə Seyidzadə bildirib ki, Prezident
İlham Əliyevin 2018-ci ili ölkəmizdə "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ili” elan etməsi
nəticəsində dünya birliyi il ərzində XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda baş vermiş
bütün hadisələrlə tanış olmaq imkanı qazanıb. Bu kitabın nəşri də ona dərin minnətdarlıq
əlamətidir.
Nəşr haqqında
ətraflı məlumat verən tarixçi-alim qeyd edib ki, 1905-ci ilin dekabr ayında Rusiya
çarı Dövlət Dumasına seçkilər haqqında fərman imzalayıb. Fərmana əsasən imperiya
ərazisində yaşayan əhaliyə, o cümlədən Azərbaycana da Dövlət Dumasına nümayəndə
seçmək hüququ verilib. Seçkilər 1905-ci il 17 oktyabr Manifestindən sonra keçirilib.
O zaman Azərbaycan Bakı və Yelizavetpol (indiki Gəncə) quberniyalarından ibarət
idi, eyni zamanda, Qafqazdakı bütün quberniyalar Rusiya canişinliyinin tərkibində
idi. Rus çarının nümayəndəsi - canişinin bütün seçkilərə qarışmaq, seçkilərin gedişində
öz düzəlişlərini etmək hüququna malik idi. O zaman ümumi razılığa əsasən Rusiya
Dövlət Dumasına Azərbaycandan rus dilini mükəmməl bilən şəxsləri göndərmək qərara
alınmışdı. Bu da təbii idi, çünki Dumada bütün danışıqlar rus dilində aparılırdı.
1906-cı ildə Bakı və Yelizavetpol quberniyalarında seçkilər keçirildi. Quberniyalardan
Dumaya Moskva və Sankt-Peterburqun ali məktəblərində hüquq təhsili almış şəxslər
seçildilər. Deputatların hüquq təhsilli olması xalqın mənafeyini müdafiə etmək baxımından
çox gözəl seçim idi. Birinci çağırışda Azərbaycanı Məmmədtağı Əliyev, Əsədullabəy
Muradxanov, Əlimərdan bəy Topçubaşov, İsmayıl xan Ziyadxanov, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyev
təmsil edib.
Azərbaycanlı
deputatların daxil olduğu 36 nəfərdən ibarət müsəlman fraksiyasına Əlimərdan bəy
Topçubaşov sədrlik edib. Azərbaycanı II Dumada Fətəli xan Xoyski, Xəlil bəy Xasməmmədov,
Məmmədağa Şahtaxtinski, İsmayıl Tağıyev, Mustafa Mahmudov və Zeynal Zeynalov, III
Dövlət Dumasında Xəlil bəy Xasməmmədov, IV Dumada Məmmədyusif Cəfərov təmsil edib.
Professor
Dilarə Seyidzadə ötən əsrin 60-cı illərində Moskvada aspiranturada oxuyarkən apardığı
tədqiqatlardan da söz açıb.
Qeyd edək
ki, XX əsrin 60-cı illərində tarix elmi ilə məşğul olanlar daha çox beşilliklərdən,
tətillərdən, üsyanlardan yazırdılar. Dilarə Seyidzadə isə 1963-cü ildə Moskvaya
aspiranturaya oxumağa gedəndə vətəndaş mövqeyi nümayiş etdirərək məhz azərbaycanlı
deputatların Dumada fəaliyyəti ilə bağlı dərin tədqiqat aparmağı qarşısına məqsəd
qoymuşdu. Hətta o zaman Lenin kitabxanasında stenoqrafik hesabata dair bir şagird
dəftəri həcmində məlumat toplaya bilməsi, kadetlərdən, oktyabristlərdən yazmaq barədə
ona edilən təklif Dilarə xanımı yolundan çəkindirməyib. Onun namizədlik dissertasiyası
ilə yanaşı, gərgin axtarışları sayəsində "Azərbaycan deputatları Rusiya Dövlət Dumasında”
monoqrafiyası üçün material toplanıb.
"Tədqiqatımın
ən yaxşı hissəsi məhz azərbaycanlı deputatlarla bağlı olan hissədir. Təsadüfi deyil
ki, müsəlman Şərqində ilk demokratik respublika Azərbaycanda yaranıb. Bu, həmin
böyük insanların dərin zəkası sayəsində baş tutub”, - deyə tarixçi-alim bildirib.
Azərbaycanın
səsini dünyaya çatdıran kitab
Təqdimat mərasimində
"Rossotrudniçestvo” Agentliyinin Azərbaycandakı nümayəndəliyinin rəhbəri Valentin
Denisov, xalq yazıçısı, Milli Məclisin deputatı Elmira Axundova, Prezident Kitabxanasının
direktoru Mayıl Əhmədov, M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Milli Kitabxanasının direktoru
Kərim Tahirov, yazıçı Natiq Rəsulzadə, Milli Məclisin deputatları Jalə Əliyeva,
İlham Məmmədov, "İçərişəhər” Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin İdarə Heyətinin
sədri Əsgər Ələkbərov, Milli Məclisin şöbə müdiri Adilə Abbasova, Bakı Dövlət Universitetinin
Gender və psixologiya kafedrasının rəhbəri Rəna İbrahimbəyova çıxış ediblər.
Çıxışlarda
Dilarə Seyidzadənin sovet dövründə apardığı tədqiqatlar cəsarətli addım kimi dəyərləndirilib.
Qeyd edilib ki, təqdimatı keçirilən nəşr Azərbaycanın səsini dünyaya çatdıran kitabdır.
Təsadüfi deyil ki, kitabın elektron variantını indiyə qədər 9 minədək insan oxuyub.
Vurğulanıb
ki, dəyərli tarixi mənbə olan bu kitabları rus dilinin işlək olduğu ölkələrə göndərmək
lazımdır.
Qeyd edək
ki, "Azerbaydjanskie deputatı v Qosudarstvennoy Dume Rossii. 1906-1917” ikicildliyi
"İndiqo” mətbəəsində Miniatür Kitab Muzeyi tərəfindən hər cildi 100 nüsxə olmaqla
rus dilində nəşr edilib. Ölçüsü 60x70 millimetr olan kitabın I cildi 288, II cildi
340 səhifədən ibarətdir. Nəşrdə çoxlu sayda ağ-qara fotoşəkillər
yer alıb.
