Dünyanın çətin, keşməkeşli anları çox olub. Tez-tez təbii fəlakətlə üzləşən bəşəriyyət çoxlu dağıntıya və böyük insan itkisinə səbəb olmuş iki dünya müharibəsinin içindən keçib. İndi də üçüncü dünya müharibəsinin fərqli bir forma və məzmununu yaşayır.
Son dövrlər Qərbin yenidən təkbaşına dünya hökmdarlığına sahib olmaq istəyi ciddi etirazlara və onlardan doğan münaqişələrə səbəb olub. Qərb və Şərq bloku arasında baş verən bu gərginlik özünü Rusiya-Ukrayna, İsrail-HƏMAS, İsrail-Hizbullah, indi də Suriya ətrafında baş verən qarşıdurmalarla müşahidə olunur. Bu qanlı-dağıntılı müharibələrin dayandırılması və sülh danışıqlarına başlanması barədə çağırışlar edilsə də, hələlik bir nəticə vermir. Ən pisi isə odur ki, belə vəziyyətin nə vaxtadək davam edəcəyi məlum deyil.
Bu, üçüncü dünya müharibəsi deyil, bəs nədir? Üstəlik də kimin, kimin yanında yer aldığı bəlli olsa da, cəbhə xəttinin dəqiq haradan keçdiyi məlum deyil. Bunun başlıca səbəbi Amerika Birləşmiş Ştatlarının təzə administrasiyanın yeni dünya düzənini qurmaq istəməsi barədə apardığı siyasətdir. Əvvəllər ABŞ qərar qəbul edərkən müttəfiqləri ilə məsləhətləşirdi, indi isə bu qaydalara əməl olunmur. Belə hal ABŞ-nin müttəfiqləri arasında böyük çaşqınlıq yaradıb. Məsələn, Avropada ABŞ-nin Çinə (və dünyanın əksər ölkələrinə) tətbiq etdiyi ticarət rüsumları ilə bağlı qərarı anlaşılsa da, əzəli müttəfiqlərinin də həmin siyahıya salınması başa düşülmür. Çünki bu, illərlə davam edən müttəfiqliyin sonu deməkdir.
Amma ABŞ Prezidentinin də qərarında öz məntiqi və həqiqəti var. O, belə hesab edir ki, indiyədək ticarət apardığı ölkələr dünyanın ən qüdrətli dövlətinin imkanlarından yalnız öz xeyirləri üçün istifadə ediblər. D.Tramp dünyaya ticarət rüsumu savaşı açmaqla hesab etdiyi bu ədalətsizliyə son qoymaq istəyir. Problemsə ondadır ki, bu siyasətə qarşı ABŞ-nin ticarət partnyorları da qarşılıqlı rüsum tətbiq etməklə cavab verməkdə qərarlıdırlar. O üzdən hazırda dünya ticarətində fizikanın "təsir əks-təsirə bərabərdir" qanunundan qaynaqlanan proses baş verir. Dünyanın tanınmış mütəxəssislərinin fikirlərinə görə, Amerikanın Çinə qarşı açdığı ticarət savaşı Asiya nəhənginin iqtisadi inkişafına 0,5 faizə qədər mənfi təsir göstərə bilər. Ümumilikdə isə yüksəlişini dayandıra bilməz. Eyni zamanda bir çox iqtisadçılar deyirlər ki, belə hal davam edərsə, iki ildən sonra ABŞ-nin iqtisadiyyatının çətin duruma düşmək ehtimalı var. Onların qənaətinə görə, əgər ticarətdə rüsum savaşları davam edərsə, ABŞ-yə məhsul idxalı kəskin şəkildə azalacaq, qıtlıq yaranacaq və məhsulların qiyməti artacaq ki, bu da amerikalıların alıcılıq səviyyəsinin aşağı düşməsinə səbəb olacaq.
Buna baxmayaraq, Amerikanın hədəfində olan əsas ölkə Çin olaraq qalır. Bu da səbəbsiz deyil. Çünki Çin ABŞ-nin ən çox ticarət apardığı ölkədir. Bu iki ölkə arasında qarşılıqlı ticarət dövriyyəsinin səviyyəsi trilyon dolları ötür. Ondan isə daha çox Çin faydalanır. Donald Trampın da Çini hədəf göstərməsi bununla bağlıdır. ABŞ Prezidenti yaranmış vəziyyətlə bağlı demişdir: "Bilirsiniz, mən Çinlə ədalətli razılaşma istəyirəm, lakin Çin artıq uzun illərdir ki, bizdən oğurluq edir. Odur ki, bəlkə də nəzərə almalı olan bəzi aspektlər var, kiçik bir qisas".
Artıq Amerikada anlamağa başlayıblar ki, qlobal ticarətdə uzun illər davam edən qaydalardan birdən-birə imtina etmək onlar üçün da faydalı olmayacaq, yəni bu, "bir addım irəli, iki addım geri" effekti verəcək. Artıq dövlət başçısı səviyyəsində müsbət mesajlar verilməyə başlanılıb. Belə ki, D.Tramp Çinə qarşı idxal rüsumlarını azaldacağını bildirib. Səbəbini iki ölkə arasında qarşılıqlı anlaşma olmadan ticarət apara bilməmələri qərarına gəlmələri ilə izah edib.
Sual olunur: ABŞ nə üçün Çinlə ticarətdə uduzur? Bunun başlıca səbəbi son illər Asiya ölkəsinin ABŞ bazarlarına ucuz məhsul ixrac etməsidir. O səbəbdən amerikalılar Çin məhsullarına üstünlük verirlər. Belə vəziyyət nə qədər davam edəcəksə, "Əjdahalar ölkə"si ticarət rəqabətində üstün mövqedə olacaq. Özü də bu cür hal təkcə ABŞ-lə bağlı deyil. Məlum olduğu kimi, Çin dünya bazarında elektrikli avtomobillər satışında liderdir. Odur ki, Avropanın uzun illər dünya markası olan avtomobil şirkətləri Çini birgə məhsul istehsalına dəvət etmək məcburiyyətində qalıb. Qorxurlar ki, Çinlə əməkdaşlıq etməsə, qısa bir müddətdə iflasa uğraya bilərlər.
Dünya ticarət savaşları davam edərsə, qlobal iqtisadiyyatda geriləmə müşahidə ediləcək. Bunu dünyada anlamağa başlayıblar və bunun üçün çıxış yolları axtarılır. Elə buna görə də Amerikada dövlət başçısı səviyyəsində qarşılıqlı anlaşmalar olacağı barədə müsbət mesajlar verilir. Hələlik gərginlik davam etsə də, ümid edilir ki, tezliklə dövlətlər arasında bir anlaşma olacaq.
Rüstəm KAMAL,
"Azərbaycan"
jpeg_1766151155.jpeg)
