Yeni dünya düzəni uğrunda gedən siyasi qarşıdurmalar ənənəvi qlobal ticarət marşrutlarının fəaliyyətini demək olar ki, iflic vəziyyətə salıb. Nə vaxtacan davam edəcəyi bilinməyən Rusiya-Ukrayna müharibəsi Çindən Avropaya qədər uzanan ticarət marşrutunun fəaliyyətinin dayanmasına səbəb olub.
Digər tərəfdən, Yəməndəki husilərin Qırmızı dənizdə apardığı hərbi əməliyyatlar dünyanın önəmli ticarət marşrutunun fəaliyyətini ən aşağı səviyyəyə endirib.
Hər iki hadisə dünya ticarətinə xeyli mənfi təsir göstərib. İlk növbədə uzaq marşrutlardan məcburən istifadə daşınma xərclərini və zamanını artırdığından məhsulların maya dəyərinin yüksəlməsindən dolayı baha qiymətə satılması dünya ticarətinin zəifləməsinə gətirib çıxarıb. Odur ki, indi çıxış yolu kimi Orta dəhlizə üstünlük verilir. Bu marşrutun istehsalçı ilə sifarişçi üçün sərfəli olması isə ölkəmizin təşəbbüsü ilə Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (TBNM, Orta dəhliz) üzrə bir sıra mühüm razılaşmaların imzalanmasıdır. Belə ki, TBNM-nin təsisçisi olan üç ölkə - Qazaxıstan, Azərbaycan və Gürcüstan yüklərin vahid tərəf üzrə daşınması barədə razılığa gəliblər. Bu fakt qlobal ticarət dəhlizlərdən istifadə edən tərəflər üçün çox önəmlidir. O səbəbdən ki, istehsalçı ilə sifarişçi yüklərin daşınması üçün onlara nə qədər vəsait lazım olduğunu dəqiq bilirlər. İkinci isə dəhlizdə yüklərin daşınması üçün heç bir risk yoxdur və sığorta şirkətləri göndərilən malları tərəddüd etmədən sığortalayırlar, özü də aşağı qiymətə. Çünki Orta dəhlizdə nə husilər var, nə də onların hücumları. Ən nəhayət, Orta dəhlizlə yüklərin Asiyadan Avropaya və ya geri daşınması qısa zamanda həyata keçirilir ki, bu da qlobal ticarətdə vacib şərtdir.
Amma bu da hələ hamısı deyil. Dünya ticarəti üçün son dərəcə əhəmiyyətli olan Orta dəhlizin fəaliyyətinin daha da genişləndirilməsi məsələsi Prezident İlham Əliyevin Çinə son səfərində geniş müzakirə olunub. Bu isə dolayısı ilə onu göstərir ki, getdikcə Avropada da bu qlobal marşruta maraq artır. Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, iqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov Londonda Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının (EBRD) illik iclası çərçivəsində "Azərbaycan: "Yaşıl artım" və əlaqəliyin formalaşan qapısı" adlı panel müzakirəsi zamanı çıxışında bildirib ki, Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (Orta dəhliz) ilə neft və neft məhsullarının nəqlinin həcmi artacaq. Nazir həmçinin vurğulayıb ki, Orta dəhliz ənənəvi olaraq ticarət və mal daşınmasına yönəlmiş qeyri-enerji nəqliyyat marşrutu kimi nəzərdən keçirilsə də, o, əhəmiyyətli enerji potensialına da malikdir. M.Cabbarov ölkəmizin tranzit potensialından danışarkən Azərbaycanın yüklərin fasiləsiz hərəkətinin təmin edilməsinə böyük əhəmiyyət verdiyini bildirib. "Bu, həm daxili, həm də xarici səviyyədə müvafiq qurumlar - gömrük, sərhəd xidmətləri və digərləri arasında koordinasiya tələb edir. Baxmayaraq ki, ayrı-ayrı çağırışlar mövcuddur - məsələn, Xəzər dənizində su səviyyəsinin azalması, bu da quru yük və konteyner daşıyan gəmilərin yükqaldırma qabiliyyətini məhdudlaşdırır. Biz bu riskləri dərk edirik və onların həlli üçün regional səviyyədə işləyirik", - deyə o, qeyd edib.
Bundan başqa, rəqəmsal inkişaf və nəqliyyat naziri Rəşad Nəbiyev ilə Dünya Bankının Cənubi Qafqaz üzrə regional direktoru Roland Prays arasında da Azərbaycan və Dünya Bankının Orta dəhlizin inkişafı və tranzit potensialının artırılması müzakirə edilib. Müzakirə edilən digər mövzu Nəqliyyat və Kommunikasiya Holdinqinin (AZCON) tərkibindəki qurumlarla birgə layihələrin həyata keçirilməsi, eləcə də Orta dəhlizin inkişafı və tranzit potensialının artırılması ilə bağlı əməkdaşlığın genişləndirilməsi olub.
Son dövrlər düyanın nüfuzlu təşkilatları Orta dəhlizlə bağlı müxtəlif hesabatlar dərc edirlər. Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının (EBRD) "Regional iqtisadi perspektivlər" adlı hesabatının may buraxılışında TBNM-in Azərbaycan üçün strateji əhəmiyyəti vurğulanır. Hesabatda bildirilir ki, ortamüddətli perspektivdə Çini Avropa ilə birləşdirən Orta dəhliz üzrə ticarət Azərbaycanın nəqliyyat və logistika sektorları üçün yeni imkanlar yarada bilər, çünki sülhün gücləndirilməsi üzrə səylər yeni ticarət yollarına və investisiya axınına çıxışı aça bilər.
Orta dəhlizlə yüklərin daşınması ildən-ilə sürətlə artır. Keçən il TBNM ilə yükdaşımaların həcmi 62 faiz artaraq 4,5 milyon tona çatıb. Cari il onun 5,2 milyon tona qədər artacağı gözlənilir ki, bunun da 4,2 milyon tonu marşrutda iştirak edən ölkələrdən keçəcək. Bu həcmin 2,5 milyon tonu quru yük (96 min TEU ekvivalenti), 1,7 milyon tonu isə neft olacaq.
Rüstəm KAMAL,
"Azərbaycan"
