Bəzən yuxudan qəfil oyanırıq və qurduğumuz zəngli saatın işə düşməyinə cəmi bir neçə dəqiqə qaldığını görürük. Uzun illər mütəxəssislər bu müəmmalı daxili siqnalizasiyanın səbəbini bioloji ritmlə izah ediblər. Bildiriblər ki, insan orqanizmi bir müddət eyni saatda oyandıqda yuxu cədvəli ardıcıllığa uyğunlaşır.
Yuxu-oyanma dövrü PER proteini ilə tənzimlənir. Protein səviyyəsi gün ərzində yüksəlir, azalır, axşam zirvəyə çatır və gecə düşür. PER səviyyəsi aşağı olduqda qan təzyiqi aşağı düşür, ürək döyüntüsü yavaşlayır, beyin dumanlı, yuxulu olur. Hər gün eyni saatda oyandıqda isə orqanizm lazımi vaxtda kifayət qədər PER istehsal etməyə çalışır. Oyanmadan təxminən bir saat əvvəl bədənin istiliyi və qan təzyiqi ilə birlikdə PER səviyyələri yüksəlməyə başlayır, insanı "oyadır".
İndi isə məsələ ilə bağlı tamamilə fərqli, yeni araşdırma nəticələri təqdim edilib. Psixoneyroimmunologiya (PNI) və qidalanma mütəxəssisi Xevi Verdaguer bu vəziyyətin, əslində, susuzluqla və stres hormonu kortizolla əlaqəli olduğunu bildirib. Mütəxəssis deyib ki, bədənin susuz olması yuxu keyfiyyətini pozur. Orqanizm bütün gecə tərləmə, nəfəsalma və hətta yuxu zamanı belə su itirir ki, bu da dehidrasiyaya səbəb olur.
Yuxu dövrünə təsir edən kortizol hormonu bədəni stresdən qoruyur, qan təzyiqi səviyyəsini tənzimləyir, zülal, yağ və karbohidrat mübadiləsində iştirak edir. Kortizol istehsalındakı azalma kilo itkisi, halsızlıq və yorğunluğa səbəb olsa da, həddindən artıq olması da yüksək qan təzyiqinin və şəkərin səviyyəsinin yüksəlməsinə, piylənməyə, dərinin incəlməsinə və bənövşəyi ləkələrin əmələ gəlməsinə səbəb olur.
Xevi Verdaguerin sözlərinə görə, beyin, qan, ürək, hormon, göz, böyrək, qaraciyər, neyron və sinirlərin normal fəaliyyəti birbaşa sudan asılıdır. Yetkin orqanizmdə su miqdarı bədən çəkisinin 50-60, körpələrdə isə 75 faizini təşkil edir. Yaş artdıqca isə bədəndə ümumi su miqdarı tədricən azalır. Həmin miqdar kişilərlə müqayisədə qadınlarda bir qədər aşağı olur, bədənin təxminən 55 faizini təşkil edir. Bunun başlıca səbəbi qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox yağ toxumasının mövcud olmasıdır. Nəzərə alınmalıdır ki, böyüklərlə nisbətdə uşaqların orqanizmində su itkisi daha çox baş verir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) normal halda 60 kiloqram və yuxarı çəkiyə malik insanlara gündə ən azı 2, 10 kiloqram çəkiyə malik uşaqlara isə 1 litr su istehlakını tövsiyə edir.
İnsan yalnız susayanda suya ehtiyacı olduğunu düşünür. Lakin bu belə deyil. Əslində, hər bir orqanizm özündə baş verən narahatlıqları müxtəlif əlamətlərlə büruzə verir. Bədəndə su çatışmazlığı zamanı yaranan bir sıra əlamətlər var. Ağızda, dildə quruluq, quru dəri ən aşkar əlamətlərdən biridir.
Dehidrasiyanın digər əlaməti az tərləməkdir. Bədən səthindən az su çıxırsa, bu o deməkdir ki, orqanizmdəki toksinlər tərlə çıxmır, daxildə qalır. Gözlərdə sanki qum batma, yanma hissi, qırmızı, yorğun, qızaran gözlər də su çatışmazlığını göstərir. Gün ərzində az su içən insanların hərəkət zamanı dizləri ağrıyır, iş görəndə, pilləkən çıxanda sanki qırılma hissi olur, oynaq səsi gəlir.
Güclü immunitet də birbaşa sudan asılıdır. Qrip və virus xəstəlikləri zamanı orqanizm toksinləri çıxarmaq üçün suya ehtiyac duyur. Əks halda o, viruslarla mübarizə apara bilmir, xəstəliyin müddəti uzanır. Orqanizmdəki dehidrasiya qanda oksigen azlığı yaradır. Bu zaman insan işləyə bilmir, yorğun və enerjisiz olur, maddələr mübadiləsi pozulur.
Araşdırmalara görə, insan ümumi su qəbulunun 50 faizə qədərini qidadan, xüsusilə də su ilə zəngin meyvələrdən alır. Xevi Verdaguer orqanizmin susuzlaşmasının qarşısını almaq üçün yatmazdan əvvəl su içmək əvəzinə axşam yeməyində su tərkibli qidaları istehlak etməyin vacibliyini diqqətə çəkir. Meyvə, tərəvəz və paxlalılar kimi su ilə zəngin qidalar gecə ərzində orqanizmin daha çox su saxlamasına kömək edərək dehidrasiyanın qarşısını alır.
Ülkər XASPOLADOVA,
"Azərbaycan"
JPG_1745960355.JPG)
