Çikaqo Universitetinin alimləri havadan virus və bakteriyalardan tutmuş iltihabın biomarkerlərinə və şəkər səviyyəsinə qədər molekulları tuta bilən kompakt cihaz yaradıblar.
AZƏRTAC Çikaqo Universitetinin nəşrinə istinadla xəbər verir ki, ovuc boyda olan cihaz havanı adi maye kimi analiz etmək üçün onu damcılara kondensasiya edir. Bu, eyni məlumatı iynələr olmadan əldə etməyə imkan verən qan nümunələrinin götürülməsinə alternativ yaradır. Cihaz xəstəxanalarda, nəqliyyatda və hətta evdə, məsələn, şəkərli diabetin monitorinqi və ya infeksiyaların erkən aşkarlanması üçün istifadə edilə bilər.
Havadakı molekulları aşkar etmək mayelərə nisbətən daha çətindir. Buna görə də xəstəxanalarda qan alınır və hətta evdə COVID testləri də mayenin əlavə edilməsini tələb edir. Səbəblərdən biri aşağı konsentrasiyadır. Havadakı viruslar lazım olan hissəciklərin trilyonda biri ola bilər. Bu, bir cihaz üçün çətin bir işdir və əvvəllər bunun üçün böyük və bahalı avadanlıq tələb olunurdu.
Alimlər analizi asanlaşdırmaq üçün havanın mayeyə çevrilməsi yolunu tapıblar. Onların qurğusu bir neçə hissədən ibarətdir. Əvvəlcə nasos hava çəkir. Sonra nəmləndirici su buxarını əlavə edir, kiçik bir soyutma sistemi isə temperaturu aşağı salır. Buna görə hava damcılara çevrilir, onların içərisində lazım olan hissəciklər olur. Bu damcılar hamar bir səthlə kiçik bir su anbarına axır. Oradan cihazlar analiz üçün standart avadanlıqdan istifadə edərək mayedə nə qədər molekul olduğunu asanlıqla ölçə bilir.
Cihazı yaradan alimlər “uçan” adlanan maddələri müəyyən tez buxarlanan molekulları tuta biləcəklərini bilmirdilər. İdeyanı ilk dəfə sınaqdan keçirmək üçün alimlərdən biri bir fincan qəhvədən istifadə edib. O, qəhvə buxarını sistemə yönəldib ki, onu toplaya və aşkar edə bilsin. Maye qatılaşanda məlum olub ki, təcrübə uğurla başa çatıb - ondan qəhvə ətri gəlirdi.
Sonrakı sınaqlarda alimlər tənəffüs edilən havada şəkərin səviyyəsini ölçə, havada E. coli aşkar edə və bağırsaq mikrobiomu problemi olan siçanların hüceyrələrində iltihab əlamətlərini tapa bildilər. Onlar öz sistemini ABLE və ya “havada biomarkerlərin lokalizasiya sistemi” adlandırdılar.
Texnologiya tibb sahəsində faydalı olacaq, məsələn, biomarkerlərin qeyri-invaziv monitorinqinə imkan verəcək və vaxtından əvvəl doğulmuş körpələrə qayğının yaxşılaşdırılmasına imkan verəcək.
Alimlər fərqli məsələlər üçün hansı xüsusi molekulların axtarılacağını hələ müəyyənləşdirə bilməyiblər. Məsələn, hazırda tənəffüsdən iltihablı bağırsaq xəstəliyinin əlamətlərini müəyyən etmək imkanı tədqiq edilir. Cihazı daha kiçik və daşımaq üçün daha rahat etmək də planlaşdırılır. Tərtibatçılardan biri bu işin fizikada yeni kəşflər etməyə və havadakı qatışıqların fiziki proseslərə necə təsir etdiyini öyrənməyə kömək edəcəyini gözləyir.
