Şuşa əzəldən Azərbaycanın musiqi beşiyi, iri mədəniyyət mərkəzlərindən biri sayılıb. Hələ XIX əsrin ikinci yarısında Bakı, Şamaxı kimi Şuşada da muğam məclisləri təşkil olunub. Musiqi məclisləri əsl sənətkarlıq məktəbinə çevrilməklə yanaşı, bu sahənin inkişafında əvəzsiz xidmətlər göstərib. Bu məclislərin əks-sədası nəinki böyük şəhərlərdə, əyalətlərdə, hətta kəndlərdə eşidilib, musiqisevərlər tərəfindən muğam məclisləri təşkil edilib.

Azərbaycan musiqisinin və muğam sənətinin inkişafında yeni-yeni xanəndələr və musiqiçilər nəslinin yetişməsində Şuşanın qədim musiqi məktəbləri də mühüm rol oynayıb. Onlardan biri XIX əsrin məşhur musiqişünası, klassik Şərq musiqisinin mahir bilicisi, şair Xarrat Qulu tərəfindən yaradılıb. Xarrat Qulunun məktəbinə səsi olan gənclər götürülüb, musiqi məclisləri təşkil olunub, iştirakçılara dini mərasimlərin, xüsusilə məhərrəmlik təziyyəsinin keçirilməsi üçün şəbih rollarında oynamaq, eləcə də Şərq musiqisinin əsasları, muğamlar, Azərbaycan el havalarını düzgün oxumaq qaydaları öyrədilib. Məktəb dinə xidmət etmək məqsədilə açılıb. Ancaq zaman keçdikcə sırf musiqi məclislərinə çevrilib. Hacı Hüsü, Məşədi İsi, Dəli İsmayıl, Şahnaz Abbas, Əbdülbacı Zülalov, Sadıqcan, Keçəçi oğlu Məhəmməd, Cabbar Qaryağdıoğlu kimi bir çox ustad sənətkarların yetişməsində Xarrat Qulunun məktəbi böyük rol oynayıb.

XIX əsrin sonlarında Şuşada  fəaliyyət göstərmiş bir başqa dini xarakterli musiqi məktəbi isə Kor Xəlifənin məktəbi (1883-1893) olub. Məktəb Qarabağ  əhalisinin mədəni inkişafına böyük təsir göstərib, Şuşanın Zaqafqaziyanın musiqi mərkəzinə  çevrilməsində mühüm əhəmiyyəti olub.

Bu təhsil ocağı şəhərdə  xəlifə vəzifəsində çalışan və dini işlərə nəzarət edən Molla Əli Molla Kəlbəli oğlu tərəfindən açılıb. “Kor Xəlifə” onun ləqəbi idi. Kor Xəlifənin məktəbində dini elmlər geniş tədris olunub. Amma burada Şərq şairlərinin və mütəfəkkirlərinin əsərləri, klassik muğamlar, onları oxumaq qaydaları, xanəndəlik sənətinin incəlikləri, musiqi nəzəriyyəsi və praktikası, muğam oxumaq, tar, kamança və digər musiqi alətlərində çalmaq da öyrədilib, əhali arasında klassik musiqi geniş təbliğ edilib, şagirdlər kamil musiqişünas, ədəbiyyatçı kimi yetişdirilib. Kor Xəlifənin məktəbində tez-tez təşkil edilən poeziya və muğam müsabiqələrində istedadlı gənclər üzə çıxarılıb. Həvəsləndirmək üçün onlar mükafatlandırılıb. Kor Xəlifənin məktəbi onillik fəaliyyəti ərzində yalnız Qarabağda deyil, qonşu vilayətlərdə və İranda da tanınıb.

XIX yüzilliyin axırlarında, məşhur musiqi xadimi  Xarrat Qulu dünyasını dəyişəndən sonra (1883) böyük muğam ustası Hacı Hüsünün yaxından iştirakı  ilə musiqişünas-alim Mir Möhsün Nəvvab Qarabaği Şuşada musiqi məclisi təşkil edib. Bəzən “Xanəndələr  məclisi” adlanan bu məclis uzun illər həm də musiqi məktəbi rolunu oynayıb. Yaradılmasında əsas məqsəd isə yeni xanəndələr nəsli yetişdirmək, bu sənəti xalq arasında geniş yaymaq və klassik Azərbaycan muğamlarını daha da inkişaf etdirmək olub. Gənc istedadların üzə çıxarılması üçün məclisdə mütəmadi olaraq muğam müsabiqələri, musiqi yarışları təşkil edilib. Məclisin yetirmələri arasında Keçəçi oğlu Məhəmməd, Məşədi İsi, Keştezan Haşım, Dəli İsmayıl, Malıbəyli Cümşüd, Şahnaz Abbas, Cabbar Qaryağdıoğlu, Malıbəyli Həmid, Məşədi Məmməd Fərzəliyev, İslam Abdullayev kimi məşhur sənətkarlar olub.

XIX əsrin sonlarında Şuşada Molla  İbrahimin  məktəbi məşhur olub. Molla İbrahimin yaratdığı bu musiqi məktəbi özündən əvvəl fəaliyyət göstərən musiqi  məktəbləri kimi dini xarakteri daşıyıb. Yalnız məlahətli, gözəl səsli, poeziyaya xüsusi həvəsli istedadlı  gənclərin seçilib götürüldüyü bu təhsil ocağında klassik muğamlardan dərs keçilib, fars, ərəb dilləri, dini mərasimlər öyrədilib. Həmçinin Hafiz Şirazi, Nizami Gəncəvi, Sədi Şirazi, Ömər Xəyyam, Məhəmməd Füzuli, Qasım bəy Zakir, Seyid Əzim Şirvani və başqa Şərq şairlərinin qəzəlləri tədris olunub. Məktəbdə Qarabağın bir sıra musiqi  xadimləri, xanəndələri, eləcə də Bülbül, Mehralı oğlu Bahadır və digər sənətkarlar musiqi təhsili alıblar. Molla  İbrahimin  məktəbi  təxminən 1920-ci illərədək fəaliyyət göstərib.

Zöhrə FƏRƏCOVA,

“Azərbaycan”