Prezident İlham Əliyev bununla Azərbaycanın böyük güclərin çəkişmə meydanına çevrilməsinə imkan vermədi
Dünya tarixindən məlumdur ki, dövlətlər arasında ticarət yollarına nəzarət uğrunda həmişə qanlı müharibələr baş verib. İndi də belədir. Hazırda dünyada ticarətin 80 faizi okean və dənizlər üzərindən həyata keçirilir. Bu marşrutlara ABŞ donanması nəzarət etsə də, bununla barışmayan ölkələr var və onlar ara-sıra mövcudluqlarını göstərirlər.
Su yolu ilə yüklərin daşınmasında boğazlar və kanallar mühüm rol oynayır. O üzdən dünya ticarətində önəmli rol oynayan Panama və Süveyş kanalları ərazisindən keçdiyi dövlətlərin deyil, beynəlxalq güclərin nəzarəti altındadır. Uzun illərdir ki, həmin güclər Türkiyənin müstəqil nəzarət etdiyi Bosfor boğazını ələ keçirməyə çalışırlar. Bu səbəbdən Qərb hər dəfə fürsət düşdükcə boğaza nəzarəti ələ keçirmək üçün Türkiyəyə təsir göstərir. Sonuncu dəfə belə həmlə Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlayanda oldu. ABŞ və digər Qərb ölkələri hərbi donanmanı boğazdan keçirib Qara dənizə aparmaq istədilər. Rusiya da boğaz üzərindən müharibə zonasına əlavə gəmilər aparmağa cəhd etdi. Əgər bu iki düşmən cəbhəsinin gəmiləri Qara dənizə daxil olsaydı, hər an dənizdə müharibə başlaya bilərdi. Türkiyə isə buna imkan vermədi, Qərb və Rusiya inadından vaz keçməli oldular.
44 günlük Vətən müharibəsindən sonra imzalanan üçtərəfli Bəyanata uyğun olaraq Ermənistan Azərbaycandan Naxçıvana yüklərin və sərnişinlərin sərbəst keçidi üçün Zəngəzur dəhlizini açmalı idi. Lakin bu, hələlik baş verməyib. İlk növbədə elə görünürdü ki, dəhlizin açılmaması Ermənistanın siyasi kaprizi və danışıqlarda özünə əlavə dividendlər qazandırmaq üçün etdiyi siyasi gedişidir. Sonradan məlum oldu ki, bu, Qərbin Rusiya və Çinlə apardığı iqtisadi mübarizənin bir parçasıdır. Sadə dildə desək, Qərb dünyanın önəmli ticarət marşrutunun keçidi olacaq Zəngəzur dəhlizinə Rusiyanın nəzarət etməsini istəmir.
Çin dəniz ticarətinin önəmli bir hissəsini dəmir yolu ilə həyata keçirmək istəyir. Səbəbi dəniz ticarətində risklərin olması və malın son ünvana çatmasında vaxt itkisidir. Dəmir yolu ilə yüklərin daşınmasında isə risklər yox dərəcəsindədir, üstəlik, qiymət və vaxt baxımından da əlverişlidir. Çin məhz bu səbəbdən "Bir kəmır, bir yol" layihəsinin həyata keçirilməsinə 3 trilyon dollara yaxın vəsait ayırmağa qərar verib.
ÇXR-in təmkinli, gələcəyə hesablanmış xarici və iqtisadi siyasət həyata keçirdiyini hər kəs bilir. Çinlilər uzun illərə hesablanmış siyasi və iqtisadi planlarını heç vaxt açıqlamırlar və üstəlik, görəcəkləri hər cür işi bütün incəliyinə qədər öyrənirlər. Biz bunu "Bir kəmər, bir yol" layihəsinin həyata keçirilməsindən də aydın görürük. Onlar bu layihənin icrasında açar ölkənin Azərbaycan olduğunu müəyyən ediblər. Layihənin təqdimatı üçün keçirilən konfransa dəvət olunan az sayda dövlət başçısı arasında Prezident İlham Əliyevin də yer alması bununla bağlıdır. Çin rəhbəri Si Cinpinin konfransdan öncə Prezident İlham Əliyevlə görüşüb məsləhətləşməsi də təsadüfi deyildi. ÇXR dövlətimizin başçısının təşəbbüsü ilə beynəlxalq standartlara uyğun Bakı-Tbilisi-Qars nəqliyyat marşrutunun tikilməsini bilirdi. Üstəlik, həmin layihəyə qarşı olan maneələrin aradan qaldırılmasında Prezident İlham Əliyevin qətiyyətli qərarından da xəbərdar idi.
Qərb isə bu layihənin icrasının qarşısını almaq üçün iki cəbhədən həmləyə keçdi. Çinin "Bir kəmər, bir yol" layihəsinə qarşı Qərb tələm-tələsik "Hindistan-Yaxın Şərq-Avropa İqtisadi Dəhlizi" (İMEC) adlanan yeni nəqliyyat dəhlizinin yaradılması barədə qərar qəbul etdi. Yeni dəhlizin yaradıcı ölkələri Hindistan, Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, İordaniya və İsraildir. Bu yol həmin ölkələrdən Yunanıstana, oradan da digər Avropa ölkələrinə keçməlidir.
İndi dünyanın bir çox nüfuzlu ekspertləri HƏMAS-İsrail müharibəsini bununla əlaqələndirirlər. Adıçəkilən ölkələrin müharibədə tutduğu mövqe də bunu aydın göstərir. Məsələn, Rusiya ilə Çin birbaşa, yaxud dolayısı HƏMAS-ı dəstəkləyir, Qərb isə birmənalı olaraq İsraili. Bu yaxınlarda Hindistan da açıq şəkildə İsrailin yanında olduğunu bəyan etdi. Görünən odur ki, iki xalq arasında başlanan bu qanlı müharibədə hərə öz məqsədi üçün istifadə edir. Azərbaycana gəldikdə, ölkəmizdən çox uzaqlarda gedən bu müharibənin Zəngəzur dəhlizi ilə bağlılığını görməmək mümkün deyil. Odur ki, ermənilər də Qərbin bu təhrikedici oyununa gedib Zəngəzur dəhlizindən siyasi manipulyasiya üçün istifadə etmək istəyir.
Bu yerdə türk qardaşlarımızın bir deyimi yada düşür: "Evdəki hesabla çarşıdakı (bazardakı) hesab tutmadı". Bəli, Ermənistan Prezident İlham Əliyevin siyasi gedişlərini hesablaya bilməmişdi. Azərbaycan Zəngəzur dəhlizində beynəlxalq güclərin və regional ölkələrin siyasi çəkişməsində tərəf olmaq əvəzinə "Araz dəhlizi"nin açılması barədə İranla razılaşdı. Baxmayaraq ki, həmin dövrdə bizim qonşu ölkə ilə siyasi əlaqələrimiz çox gərgin idi, dövlətimizin başçısı uzaq hədəfləri əsas tutaraq lazım olan düzgün qərarı qəbul etdi. Təsadüfi deyil ki, Prezidentin bu addımı Qərbdə və Ermənistanda şok effekti yaratdı.
Bundan sonra N.Paşinyan özü Zəngəzur dəhlizinin açılması barədə tez-tez danışmağa başladı. Gördü ki, böyük siyasətdə "qırmızı xətt" deyilən heç nə yoxdur. Başladı özündən "sülh kəsişməsi" deyilən bir layihə uydurmağa, ancaq hələlik heç bir reaksiya yoxdur. Xüsusilə Azərbaycan açıq şəkildə hiss etdirir ki, "Araz keçidi" ilə istəyini təmin edib. Bu marşrut həm də Çinin və Rusiyanın ürəyincədir. Çünki Ermənistandan fərqli olaraq beynəlxalq güclər "Bir kəmər, bir yol" və "Şimal-Cənub" dəhlizlərinin işlək olmasına görə İrana təzyiq göstərə bilməyəcəklər. İran Ermənistan deyil, öz milli maraqlarından vaz keçməz.
Prezident İlham Əliyev "Euronews" televiya kanalına verdiyi müsahibəsində ölkəmizi nəqliyyat-kommunikasiya imnkanları barəsində demişdir: "Əlbəttə, bağlantı layihələrindən böyük həcmdə mənfəət əldə olunacaq. Artıq qeyd etdiyim kimi, biz "Şimal-Cənub" və "Şərq-Qərb" nəqliyyat dəhlizlərindən Azərbaycan ərazisindən keçən, müxtəlif istiqamətlərə daşınan 10 milyonlarla ton əlavə yük gözləyirik. Bu, məşğulluq, əlavə vəsait, Azərbaycanın geosiyasi əhəmiyyəti deməkdir. Regionumuzun, Avrasiyanın xəritəsinə baxsanız görərsiniz ki, bütün əsas nəqliyyat marşrutları bizim ərazidən keçir. Biz ən müasir nəqliyyat infrastrukturunu yaratmışıq. Bu da əlavə imkanlar yaradacaq".
Dövlət başçısı bu müsahibəsində Zəngəzur dəhlizi barəsində heç nə deməmişdir. Bununla Ermənistana və onun arxasında dayanan güclərə açıq şəkildə bildirmişdir ki, biz öz problemimizi həll etmişik və sizin siyasi oyunlarınızda tərəf deyilik.
Rüstəm KAMAL,
"Azərbaycan"
