Bu gün insanların çox sevdiyi, vitaminlərlə zəngin sitrus meyvələrinin “əcdadlarının” tarixi milyon illər əvvələ gedib çıxır. Yer üzündə ən çox yayılmış kənd təsərrüfatı bitkilərindən olan sitrus meyvələrinin təkamül mənşəyi və növləri arasında əlaqə var.
Sitrus növünün genomlarının tədqiqi nəticəsində məlum olub ki, bu növün ortaq “əcdadı” təxminən 8 milyon il əvvəl Çinin Yunnan bölgəsində, Himalay dağlarının ətəyində yaşayıb. Daha sonra Avstraliyaya və dünyanın müxtəlif ölkələrinə, o cümlədən Asiyanın qalan hissəsinə yayılıb. Beləliklə, bu bitkilərin Avstraliyada təkamül keçməsi və daha sonra Asiyaya gəlməsi ilə bağlı fərziyyə təkzib olunub.
Portağal naringidən əmələ gəlib
Alimlərin apardığı araşdırmalarda naringi (mandarin) və şirin portağalların bir-biri ilə xüsusilə çox yaxından əlaqəli olduğu və onların birlikdə inkişaf etdiyi üzə çıxıb. Pomelo bitkisinin də bu təkamül prosesində tez-tez iştirak etdiyi aşkar edilib. Pomelo genləri naringinin dadına böyük töhfə verib.
Araşdırmaların nəticələrinə görə, bütün növ sitrus meyvələrinin kökündə 10 bitki var. Bunlardan üçü sitron, naringi və pomelodur. Limon, portağal və qreyfrut kimi daha məşhur olan bitkilər bu üç növün qarışması nəticəsində təkamül prosesindən keçib. Başqa sözlə desək, portağal naringidən əmələ gələn bir meyvə kimi ortaya çıxır.
Avropaya portağal və naringini gətirənlər portuqallar olub
Portağalların gen mərkəzi Himalay dağlarının cənub-şərq ətəkləri, Hindistanın Assam vilayətinin şərq hissəsi, Myanmanın şimalı və Çinin Yunnan əyalətini əhatə edən bölgələrdir. Portağalın bu ərazilərdən dünyaya yayılması ilk yazılı mənbələrdə də öz əksini tapıb. Bu meyvənin Avropaya gətirilmə tarixi ilə bağlı fərqli məlumatlar var. Bəziləri portağalın Roma imperiyası dövründə tacirlər tərəfindən Avropaya gətirildiyini deyirlər. Həmin zamanlarda portağallar Hindistandan Romaya daşınıb.
Başqa məlumatlarda isə portağalın Avropada XV əsrdə yayıldığı açıqlanır. Mənbələr yazır ki, Avropaya portağal və naringini ilk tanıdanlar portuqal dənizçiləri olub. Təbii ki, bunun portuqaliyalıların Asiyanın bir çox yerində koloniyalar yaratması ilə birbaşa əlaqəsi var. Onların sayəsində Siciliya krallığı portağal ilə IX əsrdə tanış olub. Bu portağalın dadı yəqin ki, indi yediyimiz şirin, portağal kimi deyildi. Portağalın dadının dəyişməsi əsrlərlə çəkib. Məlumatlara görə, şirin portağal XIV əsrə qədər insanlara məlum deyildi. Yəni acı portağalın yerinin şirin portağalların tutması üçün 500 il lazım olub.
Siciliyalılar və portuqallar Aralıq dənizi ətrafına portağal ağacları gətirdikdən sonra həmin ərazilərdə bu meyvələrin yetişdirilməsinə başlanılıb. İspanlar və hollandlar portağalı XVI əsrdə Anadoluya gətiriblər. Almanara isə portağalı türklər tanıdıblar.
XV əsrdə portağalı yalnız adlı-sanlı insanların süfrəsində görmək olardı, çünki o zamanlar bu meyvə çox baha idi. Portağalın bizə mifologiyadan məlum olan “qızıl alma” olduğu da deyilir. Portağalı müalicə məqsədilə də istifadə edirdilər. İnsanlar hesab edirdilər ki, taun xəstəliyinin müalicəsi zamanı bu meyvədən istifadə edilməsi çox faydalıdır.
