Təhlükəli
vəziyyətin yaranmasında ABŞ və Rusiya bir-birini günahlandırır
Dünyada cərəyan
edən təhlükəli proseslər bir-birini izləyir. Artıq qlobal ticarət müharibəsi faktdır.
İqlim dəyişikliyi bəşəriyyətin gələcəyi üçün real təhdiddir. ABŞ-ın İranın nüvə
proqramına dair beynəlxalq sazişdən çıxması da dünyanın bir çox ölkələri arasında
qarşıdurma yaradır.
ABŞ-ın ortamənzilli
(1000 kilometrdən 5500 kilometrədək) və yaxınmənzilli (500 kilometrdən 1000 kilometrədək)
raketlər haqqında müqavilədən (OYRM) çıxacağını bəyan etməsi qlobal miqyasda başqa
bir təhlükəli vəziyyətin - sürətlə silahlanmanın qayıdacağından xəbər verir. Müvafiq
bəyanatla ötən il oktyabrın 20-də Amerika lideri Donald Tramp çıxış etmişdir.
OYRM
1987-ci il dekabrın 8-də keçmiş SSRİ ilə
ABŞ arasında imzalanmış və 1988-ci il iyunun 1-də qüvvəyə minmişdir. O vaxtdan bəri
hər iki tərəf sözügedən raketləri ləğv etmişdir. Lakin son illər ABŞ Rusiyanı müqaviləni
pozmaqda ittiham edir. Vaşinqtonun fikrincə, Rusiyanın sınaqdan çıxardığı 9M729
raketi OYRM-in pozulması deməkdir. ABŞ-ı dəstəkləyən Böyük Britaniya istisna olmaqla,
Avropa ölkələrinin liderləri müqaviləni qüvvədə saxlamağı zəruri sayırdılar.
Öz növbəsində
Rusiya ABŞ-ın iddialarını rədd edərək bəyan edirdi ki, 9M729 raketi OYRM-i pozmur,
çünki raket 2017-ci ilin sentyabrında sınaqdan çıxarılarkən 480 kilometrdən az uçmuşdur.
Digər tərəfdən, ABŞ Rumıniya və Polşada "Tomahavk” tipli qanadlı raketlər buraxmağa
qadir olan MK41 qurğuları yerləşdirir ki, bu da müqavilənin şərtlərinə ziddir.
Ötən ayın
4-5-də NATO-nun üzvü olan ölkələrin xarici işlər nazirlərinin Brüsseldə keçirilmiş
görüşündə ABŞ-ın dövlət katibi Maykl Pompeo bildirmişdir ki, Rusiya 60 gün ərzində
OYRM üzrə öhdəliklərinin icrasına başlamasa, ABŞ müqavilədən çıxacaq. Görüş zamanı
Şimali Atlantika alyansının iştirakçıları Vaşinqtona birmənalı dəstək verdilər.
Xarici işlər nazirlərinin qəbul etdiyi bəyannamədə
vurğulanmışdır ki, Rusiya OYRM üzrə öhdəliklərini pozur, ABŞ isə müqavilənin şərtlərinə
tamamilə riayət edir. Sənəddə, həmçinin qeyd olunmuşdur ki, OYRM-in qorunub saxlanması
yalnız Rusiyadan asılıdır. NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberq bildirmişdir ki,
alyans OYRM-i xilas etmək üçün Rusiyaya son şans verir.
ABŞ rəsmilərinin
bəyanatlarından aydın olur ki, Vaşinqtonun OYRM-dən çıxmasına səbəb təkcə Rusiyanın
müqaviləni pozması deyil. Vaşinqtonun niyyəti, ilk növbədə, müqaviləyə yeni tərəfləri
qoşmaqla yeni sazişin bağlanmasına nail olmaqdır. ABŞ Prezidentinin milli təhlükəsizlik
üzrə köməkçisi Con Bolton ötən ilin oktyabrında Moskvada səfərdə olarkən qeyd etmişdir
ki, yeni OYRM-i ərsəyə gətirmək təkcə ABŞ və Rusiyanın imkanı xaricindədir: "Bir
sıra ölkələr var ki, orta mənzilli raketlər, qanadlı raketlər istehsal edir. Bunlar,
əlbəttə, Şimali Koreya və Çindir. ABŞ və Rusiya üçün qeyri-adi vəziyyət yaranır:
indi ikitərəfli saziş, Sovet İttifaqı dövründə olduğu kimi, hər şeyi əhatə edən
müqavilə deyil”. Bolton qeyd etmişdir ki, hazırkı vəziyyətdə Rusiya bu prosesin
oyunçularından yalnız biridir. Ona görə də ABŞ hesab edir ki, təkcə iki ölkə bu
problemi tamamilə həll edə bilməz.
Lakin Vaşinqtonun
OYRM iştirakçılarının sayını artırmaq və bu yolla qüvvədə olan müqavilənin şərtlərini
Çin, KXDR kimi ballistik raketlər istehsal edən ölkələrə şamil etməsi elə də asan
deyil. Çin və Şimali Koreyadan başqa, ballistik və qanadlı raketlərə malik olan
Böyük Britaniya, Fransa, Hindistan, Pakistan kimi ölkələr də var. Onları yeni müqaviləyə
cəlb etmək çətindir, çünki OYRM ikitərəfli sazişdir. Yeni çoxtərəfli müqavilənin
hazırlanması isə tamamilə başqa bir məsələdir və hazırkı mərhələdə real görünmür.
Moskva ABŞ
və NATO-nun mövqeyinə sərt reaksiya vermişdir. Rusiya Prezidenti Vladimir Putin
bildirmişdir ki, ABŞ-da ortamənzilli raketlər peyda olsa, belə raketləri Rusiya
da yaradacaq. Rusiya Silahlı Qüvvələri Baş Qərargahının rəisi, ordu generalı Valeri
Gerasimov qeyd etmişdir ki, Vaşinqtonun addımları cavabsız qalmayacaq. O xəbərdarlıq
etmişdir ki, OYRM qüvvədən düşsə, Rusiyanın cavab zərbəsinin potensial hədəfləri
ərazisində Amerika raketləri yerləşdirən ölkələr olacaq.
Tərəflərdən
heç biri geri çəkilmək fikrində deyil. Bu isə dünyada son dərəcə təhlükəli situasiyanın
yaranacağını təxmin etməyə imkan verir. Belə ki, OYRM-in ləğv olunması strateji
sabitliyin pozulmasına və nüvə silahlarına nəzarət prinsiplərinin yoxa çıxmasına
gətirib çıxarar. Eyni zamanda OYRM dağılandan sonra qüvvəsi iki ildən sonra bitəcək
Strateji Hücum Silahlarının İxtisarı və Məhdudlaşdırılması haqqında Müqavilə (SHS-3)
təhlükə altında qalacaq. Hadisələrin bu istiqamətdə inkişafı nəticə etibarilə nüvə
silahının yayılmaması haqqında çoxtərəfli müqavilənin, həmçinin atmosferdə, kosmik
məkanda və su altında nüvə silahının sınağının qadağan edilməsi haqqında 1968-ci
ildə SSRİ, ABŞ və Böyük Britaniyanın imzaladığı müqavilənin dağılmasına gətirib
çıxara bilər. Üstəlik, sürətlə silahlanmanın yenidən başlaması külli miqdarda maliyyə
vəsaitinin müdafiəyə sərf edilməsi deməkdir. Belə olan təqdirdə hətta yaxın gələcəkdə
dünyanın mənzərəsini təsəvvür etmək çətin deyil.
Təəssüf ki,
hadisələrin gedişi sürətlə silahlanmanın qayıtmayacağını proqnozlaşdırmağa imkan
vermir. Doğrudur, dialoqun mümkünlüyündən danışanlar da var. Lakin bu da hazırkı
mərhələdə söz-söhbətdən başqa bir şey deyil. Rusiya xarici işlər nazirinin müavini
Sergey Ryabkovun dediyinə görə, Vaşinqton "bizə ikitərəfli kanallarla yüksək siyasi
səviyyədə təsdiqləyib ki, bu qərar qətidir və dialoqa çağırış deyil”. Yəqin ki,
şərhə ehtiyac yoxdur.
Allahverdi
MEHDİYEV,
"Azərbaycan”
