Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Mərkəzi Elmi Kitabxanası (MEK) 100 illik tarixi olan, kitabxanaşünaslıq, biblioqrafiyaşünaslıq və kitabşünaslıq sahəsində ölkənin aparıcı müəssisələrindəndir. MEK-in Azərbaycan dilində ədəbiyyat və mübadilə, Xarici dillərdə ədəbiyyat, Nadir kitablar və qiymətli nəşrlər, Qarabağ müharibəsi qəhrəmanları fondları, eləcədə Heydər Əliyev və Azərbaycan dövlətçiliyi şöbəsi öz tərkibinə görə unikal, elmi dəyəri olan əsərlərlə zəngindir. Ümumilikdə 1,3 milyona qədər sənədləri özündə cəmləşdirən fondların tərkibi yeni daxil olan nəşrlərlə artmaqda davam edir. Bu həm yerli və beynəlxalq kitab mübadiləsi nəticəsində, həm müəlliflər, diplomatik və müxtəlif tərəfindən hədiyyə şəklində və s. üsullarla həyata keçirilir. İl ərzində kitabxanaya ayrı-ayrı elm sahələri üzrə, milli və digər dillərdə təxminən 20 mindən artıq sənəd daxil olur ki, bunların kitabxana qaydasında işlənib oxucuların istifadəsinə çatdırılması üçün operativ şəkildə iş aparılır, nəşrlər elektron kataloqa yerləşdirilir. Müxtəlif məzmunlu kitablar arasında MEK-dəki tarixi orta əsrlərə söykənən qədim və qiymətli nəşrlər xüsusi diqqətə layidir.
Kitabxanadan AZƏRTAC-a bildirilib ki, Azərbaycan kitabxana sistemində XVI əsrə aid ən qədim kitab da məhz burada mühafizə olunur. Çap tarixi 1502-ci ilə aid olan kitabın müəllifi Vallendorflu Virgilinin “Müxtəlif səhifələrdən və müəllifin məcmuələrindən ibarət heptalogiya”sıdır. Bundan əlavə, Nadir kitablar və qiymətli nəşrlər fondunda 1508-1572-ci illəri əhatə edən, “Azərbaycan Respublikasının kitab abidələri”nə daxil olan nəşrlər də var. Qeyd edək ki, sözügedən kitablar xüsusi şəraiti olan guşələrdə mühafizə olunur.
MEK-in Xarici dillərdə ədəbiyyat fondunun Şərq bölməsində olan kitablar MEK-də ayrıca guşədə mühafizə olunur. Bura ərəb, fars və türk dillərində olan kitablar daxildir. Şərq bölməsində qeyd olunan dillərdə dəyərli daşbasma kitablar hifz olunur. Eyni zamanda, Azərbaycan dilində daşbasma kitablar mövcuddur. Bu nüsxələrdən Məhəmməd Füzulinin əsərlərinin XIX əsrə aid daşbasmaları misal göstərə bilərik. Bunlar arasında ən qədim nüsxə “Leyli və Məcnun” əsərinin 1827-ci ilə aid nüsxəsidir. Azərbaycan ədəbiyyatı klassiklərindən Əbülqasim Nəbatinin “Divani-Nəbati” adlı şeirlər kitabı diqqətəlayiqdir. Daşbasma 1868-ci ilə aid nüsxədir. Daşbasma kitablar içərisində qədim hind ədəbiyyatı nümunəsi olan “Kəlilə və Dimnə” əsərinin fars dilində tərcüməsini misal göstərə bilərik. 1880-ci ilə aid olan bu daşbasma “Kəlilə və Dimnə”nin fars dilində tərcümələri içərisində qədim nüsxələrdən hesab oluna bilər.
Kitabxana, həmçinin müxtəlif zaman kəsiyində Azərbaycan və dünya elminə xüsusi töhfələri olan alimlərin vaxtilə MEK-ə hədiyyə etdikləri şəxsi kitab kolleksiyaları ilə oxucuların marağına səbəb olur. Onların içərisində tanınmış numizmat - alim Yevgeni Aleksandroviç Paxomovun, dünya miqyasında tanınmış türkoloq alim akademik Georg Hazainin, arxeologiya üzrə elmlər doktoru, professor Qara Əhmədovun, tənqidçi, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, professor Abbas Zamanovun, AMEA-nın prezidenti, akademik İsa Həbibbəylinin, AMEA-nın müxbir üzvü Misir Mərdanovun və digərlərinin şəxsi kitab kolleksiyaları dəyərli elmi mənbə rolunu oynaya bilər.
Böyük əksəriyyəti gənc tədqiqatçılardan və tələbələrdən ibarət olan MEK-in istifadəçiləri arasında yaşlı oxucular da var. 84 yaşlı istifadəçimiz kitabxananın gənclərlə yanaşı, ən fəal oxucuları sırasındadır.
Qeyd edək ki, Azərbaycanın qədim tarixinin və zəngin mədəniyyətinin, respublikasının müstəqillik illərində qazanılmış siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni nailiyyətlərinin təbliğ edilməsi, dilimizin informasiya resurslarında istifadə imkanlarının genişləndirilməsi, müasir elmi araşdırmaların aparılması üçün informasiya təminatının yaxşılaşdırılması, milli-tarixi irsimizi təşkil edən və yeni yaranan bütün növ mövcud informasiya vahidlərinin toplanıb saxlanılması, dünya elmi, tarixi və mədəniyyətinin istifadəçilərinə təqdim olunmasında üzərinə düşən vəzifəni layiqincə yerinə yetirir. Hazırda MEK və nəzdində fəaliyyət göstərən İnformasiya resursları mərkəzi AMEA tərkibində informasiya resurslarını mərkəzləşdirən və əlaqələndirən müasir kitabxana – informasiya sistemi kimi fəaliyyət göstərir.
