Qara Yanvarın "ağdonlu” şənbə şəhidləri azadlığı al-qanları
ilə qazandılar
Xalqımızın milli oyanış və azadlıq mübarizəsinin
mühüm mərhələsi sayılan 1990-cı ilin Qanlı Yanvarından 30 il ötür. Hər bir hadisədən
müəyyən zaman keçdikdən sonra o, daha dərindən dərk edilir və nəticə çıxarılır.
Təbii ki, o günlər hər birimizin yaddaşına ağrı-acılı, göz yaşları ilə yazıldı.
Bu, bir xalqın imperiyanın qəddarlığına və
amansızlığına qarşı savaşı, eyni zamanda bütünlüklə millətin ölüm-dirim mübarizəsi
idi. O gecədən xalqımız qalib, imperiya isə məğlub çıxdı, baxmayaraq ki, oğul və
qızlarımız qanlarına qəltan edildi, tankların tırtılları altında xıncım-xıncım doğrandılar...
Qərənfil libaslı Bakı o müdhiş günlərdə şəhid
qanında boğulsa da, xalqımızın və millətimizin azadlıq carçıları birliyə, bütövlüyə,
daha doğrusu, ölümsüzlüyə - şəhidliyə yol açdı...
Həmin tarixi günlərdə xalqımızın milli birliyi
dünya ictimaiyyətini heyrətə gətirmişdi. Dağüstü parkın Şəhidlər xiyabanına çevrilməsi,
torpaq və azadlıq uğrunda canlarından və qanlarından keçmiş vətən övladlarının burada
dəfn olunması xalqın iradəsi və hökmü ilə gerçəkləşdi. Həmin hüznlü, matəmli günlərdə yaradılan İctimai Dəfn
Komissiyasının fədakarlığını da xüsusi qeyd etmək lazımdır. Qanlı Yanvar faciəsi
zamanı şəhidlərimizin dəfnini təşkil etmiş həmin komissiyanın sədri, iqtisad elmləri doktoru, professor
Qüdrət Əbdülsəlimzadə qanunsuz həbslər, hərbçilərin qəzəb doğuran hərəkətlərinin
baş alıb getdiyi günlərdən söz açan "Nikbin faciə”, "Qanlı Yanvardan 15 il keçdi...”
adlı dərc olunmuş qeydlərinə yeni faktlar, materiallar daxil edərək, "20 yaşlı
20 Yanvar” kitabını çapdan buraxdırdı. O
günlərin sərt fövqəladə vəziyyəti, yerli hakimiyyət qurumlarının iflic olması, hərbi
vertolyotların əsəbləri oynadan vahiməli gurultuları, vaxtaşırı şəhərin müxtəlif
yerlərindən eşidilən atəş səsləri, kütləvi təqiblər, təhqiramiz yoxlamalar haqqında
dolğun və təkzibolunmaz faktlar həmin topluda öz əksini çox dolğun tapdı.
Bu toplu gələcəkdə o günləri hərtərəfli əks
etdirən sanballı elmi tədqiqatlar aparıldıqda, həmin hadisələrin şahidi olmuş müəllifin
tarixi ardıcıllıq prinsipləri, xronoloji qaydada yazılmış qeydləri, bəzi zəruri
təkrarları nəzərə almaqla, baş vermiş proseslərin obyektiv mənzərəsinin yaradılması
işinə müəyyən xidmət göstərəcək: "...Yağışlı-yağmurlu yanvar günlərinin biri idi.
Qaş qaralırdı. Pərişan və nimdaş geyinmiş 15-16 yaşlı bir oğlan uşağı göz yaşları
içində İctimai Dəfn Komissiyası üzvlərinə yaxınlaşaraq, həlak olmuş və bir həftədir
ki, axtardığı, gözlərindən əlil atasını, nəhayət, meyitxanadan tapdığını söylədi.
Komissiya üzvləri və köməkçilər dərhal ora yollandılar. Rus hərbçisinin açdığı atəşin
qurbanı olmuş B.V.Yefimiçevin tabutu Şəhidlər xiyabanına gətirildi.
Qaranlıq havada, şam işığında hamımızın islandığımız
bir vəziyyətdə şəhidi dəfn etməyə başladıq. Bu anda Boris Vasiliyeviçin oğlunun
atasını tabutda deyil, azərbaycanlı şəhidlərdən biri kimi basdırılması təklifi hamımızı
kövrəltdi. Komissiya üzvlərindən kimsə astaca dedi:
- Oğlum, bəlkə anan razı olmadı?
Məlum oldu ki, oğlanın anası ağır xəstədir,
bacısı isə ondan xeyli kiçikdir.
Hamı bir anlıq susdu. Mən fikrimi qəti bildirdim:
- O, böyük
oğul kimi indi evin kişisidir. Onun sözü bizim üçün qanundur.
Bu fakta diqqəti
çəkməyim təsadüfi deyil. Amma o günlərdə şovinistlər bizi "islam təməlçiliyi”ndə
günahlandırırdılar”.
20 Yanvar
hadisələrində milli oyanışı boğmağa çalışan sovet diktaturası ilk növbədə informasiya
blokadası yaratdı, hərbi senzura tətbiq etdi ki, törədilən vəhşiliklərdən dünya
ictimaiyyəti xəbərsiz olsun. Fövqəladə vəziyyət rejimində yaşayan Azərbaycan xalqının
haqq səsini heç bir senzura boğa bilmədi. Azərbaycana gəlmiş xarici ölkələrin müxtəlif KİV nümayəndələri 20 Yanvar barədə həqiqətin dünya
ictimaiyyətinə çatdırılmasında əvəzsiz rol oynadı. ABŞ, Kanada, İngiltərə, Türkiyə,
İran, Fransa, Çin, Yaponiya, Hindistan, Misir, Polşa, İtaliya, Almaniya, Macarıstan,
ümumiyyətlə, 80-dən artıq ölkəni təmsil etmiş jurnalistlər səmimi etiraf edirdilər
ki, Bakıya çatana kimi onların burada baş vermiş, hələ də davam edən hadisələrə
münasibətləri birmənalı olmamışdı.
Litvalı jurnalistin
hərbçilər tərəfindən qətlə yetirilməsi, Salyan kazarmasındakı bir neçə gün davam
etmiş qanlı toqquşma, Bakı limanındakı qarşıdurma, xarici tələbələrin həlak olması
və yaralanması, şəhərin müxtəlif hissələrindən tapılmış insan cəsədləri, şəhidlərin
dəfninə qoyulmuş ciddi maneələr, Sumqayıt yolunda elm adamlarının gülləbaran edilməsi,
təqiblər, işğalçı ordunun əsgər və zabitlərinin özbaşınalığı, girov saxlanılanlar
haqqında məlumatların gizlədilməsi, yaxud saxtalaşdırılması faktları xarici KİV
nümayəndələrində təəccüb və qəzəb doğuraraq, M.Qorbaçov başda olmaqla, "sovet demokratiyası”,
habelə "yenidənqurma”sının əsl mahiyyətini üzə çıxarmış və ifşa etmişdir.
Şəhidlər xiyabanında,
son mənzilində uyuyan qurbanlarımızın doğulduqları ünvan fərqli, uğrunda can verdikləri Vətən isə birdir! Onların
arasında Vətən məhəbbəti dastana çevrilmiş İlham və Fərizənin məzarları yeni ailə
quranların and yerinə çevrilib. Hər birinin
özünəməxsus faciəsi var bu şəhidi-üryanların: 1964-cü il təvəllüdlü Yusif Sadıqovun
üç gündən sonra toyu olmalı idi. 1932-ci ildə Qafan rayonunda dünyaya gəlib, ömrünün
ixtiyar çağlarında erməni vandalları tərəfindən yurdundan didərgin salınmış Mürvət
Rəhim oğlunun dərdi isə bir özgə cür idi. Poetik nəfəsi çox erkən ülviyyətə qovuşan
Ülvi Bünyadzadənin "And”ı gənclərimizi bir daha Vətən aşiqinə çevirdi. Sinif otağında
qara partası boş qalmış İlqar, avtobusda qorxudan atasına sığınan, 7-ci sinif şagirdi
kimi daim xatırlanacaq Larisa, ölümünə gülən Cəbrayıl Xanməmmədov, güllə cibindəki
"Quran”dan keçib ürəyini parçalayan maştağalı Baloğlan Bağırovun da "günahı” vətənə
məhəbbət idi. Ucarlı balası, atasının ili
çıxmamış torpağa tapşırılan, "məni güllə götürə bilməz”lə doğmalarını "aldadan”
İlqar Qarayev, ölümündən 40 gün əvvəl kabab alıb bibisigilə gəlib "...yadınıza gəlir,
deyərdiniz ki, atam ölümündən qabaq hamımıza kabab bişirtdirib?” sulalı ilə hamını mat qoyan lənkəranlı
Mircamal Mirsaleh oğlu da o gecənin qurbanları arasında anılır. Son dayanacağı Şəhidlər
xiyabanı olan 123 nömrəli marşrut avtobusunun sürücüsü Rüstəm Şahvələd oğlu Əliyev, "çay dəmlə, gəlirəm” - deyib
gedən və bir daha qayıtmayan Vidadi Məmmədov, "yəhudi həkim, milliyyətcə rus, gözlərindən
məhrum, yəni şikəst, eləcə də tatar sürücü, ləzgi yanğınsöndürən 20 Yanvarda öz
qanları ilə "Torpaq uğrunda ölən varsa, Vətəndir” - yazdılar!
Deməli, 20 Yanvar
təkcə azərbaycanlıların deyil, eyni zamanda respublikamızda yaşayan müxtəlif
millətlərin ümumi faciəsidir və azadlıq uğrunda mücadilə tarixidir!
Xalq şairi
Bəxtiyar Vahabzadə yazırdı: "...Dünənə qədər hər gün rast gəldiyimiz, milyonlardan
biri kimi tanıdığımız bu adi cavanlar bir gecənin içində nə boyda böyük qəlbə malik
olduqlarını ölümləri ilə təsdiq edib qeyri-adiləşdilər. Şənbə gecəsi onların adilikdən
qeyri-adiliyə qovuşuq gecəsi oldu. Heç demə, ömrümüz boyu adlarını fəxrlə çəkdiyimiz
tarixi qəhrəmanlarımız da Şənbə gecəsinin oğulları kimi adi adamlarmış. Zaman keçəcək,
xalq bu igidləri barəsində də əfsanəvi dastanlar yaradacaq, şair və yazıçılarımız
kitablar bağlayacaq, poemalar və cild-cild romanlar yazacaqlar...”
Necə unutmaq
olar ki, xalqa qarşı silah işlədən hərbçilər qətlə yetirdiklərini dəfn etməyə də
imkan vermir, Şəhidlər xiyabanında fitnə-fəsad törədir, silah işlədir, atəş açır
və sonradan bunu "təsadüf” sayırdılar. Xüsusilə 62-ci şəhiddən sonra xiyabanda dəfn
olunmağa icazə vermirdilər ki, guya rəsmi məlumatda ölənlərin sayı bu qədərdir.
Sovet Ordusunun
Bakıya qəfil hücumu, amansız təcavüzünü təsdiqləyən çoxsaylı faktlardan görünür
ki, 20 Yanvar hadisələri paytaxtda milli-azadlıq hərəkatını yatırtmaq, onu beşiyindəcə
boğmaqla yanaşı, əksəriyyəti erməni muzdlu dəstələrindən təşkil edilmiş "xüsusi
təyinatlılar”la onlara amansız divan tutulması üçün hazırlanmış ssenarinin bir
"pərdəsi” idi. Faktlar da bunu təsdiqləyirdi: öldürülmüş Yuri Meyroviçin cəsədində
21, D.Xanməmmədovun meyitində 10, R.Rüstəmovun qanlı bədənində isə 25 güllə yeri
vardı. 25 güllə! Bu, bütöv bir avtomat sırasıdır. Yaxud da günün günorta çağında
yolun kənarındakı minik maşınını əzib keçən və içərisindəkiləri qətlə yetirən sovet
tankının sürücüsünün hərəkətlərini ya təsadüfi, ya da əmri verilməmiş saymaq olardımı?!
Hələ ki torpaqlarımız
erməni daşnaklarının işğalı altındadır. Hələ ki Qarabağa aparan yolumuz şəhidliyimizdən
keçir. Minlərlə azadlıq aşiqi, Vətənə, yurda, torpağa bağlı gənclərimiz, ata-analarımız,
qardaş-bacılarımız əsir yurdlarımızın şəhidinə - aşiqinə çevrildi.
Şəhidlər xiyabanları
Vətənimizin hər guşəsində al-qırmızı qərənfil libası geyindi. Minlərimiz bu torpaq
uğrunda ölümün gözünə dik baxmağı özünün şərəfli borcu saydı. Mübariz İbrahimov
kimi cəsur, qorxmaz, igid Vətən övladları - Şəhidlər xiyabanında uyuyan milli-azadlıq
mücahidlərinin ölümsüzlüklərinə and içərək qeyrətini silaha çevirdi. Demək, Vətən,
uğrunda ölən var! Demək, Torpaq möcüzədir... Torpaq müqəddəsdir... Torpaq sondur...
Məhəmməd NƏRİMANOĞLU,
Ağaəli MƏMMƏDOV
(foto),
"Azərbaycan”
