Dünyada milyonlarla insanın ölümünə səbəb olan COVID-19 kəskin infeksiya kimi başlayan, lakin sonradan xroniki hala çevrilən ciddi sağlamlıq problemidir. İlk zamanlar ağciyərlərə təsirinə görə təhlükəli hesab edilən virusun aparılan araşdırmalardan sonra ürək problemləri olmayan insanlarda belə ürək zədələnməsinə səbəb olduğu məlum olub. Alimlər bildirirlər ki, koronavirusdan sağalanların 70-80 faizinin ürək-damar sistemində zəifləmə müşahidə olunur.
Dünyanın diqqət mərkəzində olan COVID-19-la bağlı araşdırmalar hələ də davam edir. Tədqiqatlar həm aktiv və sağalmış xəstələr üzərində, həm də həyatını itirmiş şəxslərdə patoloji-anatomik müayinələrlə həyata keçirilir. Belə araşdırmalardan biri də Nyu York Universitetinin Qrosman Tibb Məktəbinin tədqiqatçıları tərəfindən COVID-19-un orqanizmə fəsadları ilə bağlı aparılıb. Sübut olunub ki, koronavirus insanlarda xəstəliyin ağır keçməsindən və yanaşı xəstəliklərin olmasından asılı olmayaraq ürəkdə fəsadlar yarada bilir.
Araşdırma zamanı koronavirusa yaxalanmış və daha sonra ürək-damar problemləri səbəbindən dünyasını dəyişmiş yaşlı və orta yaşlı səkkiz xəstənin məlumatlarından istifadə edilib. Onların heç birində öncədən ürək çatışmazlığı və ya kardiomiopatiya olmayıb. Keçirilən anatomik müayinə zamanı müəyyən edilib ki, virus damar divarlarının daralmasına səbəb olur. Elmi tədqiqat virusun birbaşa infarkt riskini artırdığını aydınlaşdırmaqla yanaşı, damarların zədələnməsi ilə beyin və digər orqanlara zərər verə biləcəyini də aşkarlayıb.
Tədqiqat göstərib ki, qanda laxtalanma və iltihabın inkişafına təkan verən koronavirus ürək damarlarını blokladığına görə infarkta səbəb ola bilir. Belə ki, xəstəliyin ağır gedişatı zamanı trombların və iltihab prosesinin güclənmə ehtimalı artır. Koronavirus ateroskleroz kimi tanınan lövhə adlandırdığımız ürək-damar divarındakı pozuntulara birbaşa nüfuz edir və iltihabı tətikləyir. Damar divarına yapışan virus orada başlayan pisləşməni hədəf alaraq yara əmələ gətirir və iltihab yolu ilə yaranı genişləndirir, kənar amillərin təsiri altında infarkta gətirib çıxarır.
2022-ci ildə aparılan digər bir araşdırma zamanı isə xəstəxanaya yerləşdirilməsi tələb edilməyən koronavirus xəstəsində belə ürək-damar, qan laxtalanması, insult, ritm pozuntuları, ürək çatışmazlığı, perikard iltihabı və ani ürək dayanması xəstəliklərinin inkişaf riskinin olduqca yüksək olması müəyyən edilib.
Son illər miokardit cavan xəstələrdə ölümün əsas səbəblərindən biri hesab edilir. Ürəyi zədələmək üçün virusun bu orqana daxil olması şərt deyil, virus ağciyərləri zədələməklə və ürəkdə oksigen aclığına səbəb olmaqla, həmçinin iltihabi immun cavab yaratmaqla buna səbəb olur. Universitetin tədqiqatçıları ürək xəstəliyi və ya ürək xəstəliyi risk faktorları olan gənclərə COVID-19-un təsirləri ilə bağlı araşdırmaların hələ davam etdiyini bildirirlər. Bəzi ilkin araşdırmalar göstərib ki, koronavirusu hətta yüngül keçirənlərdə belə o, ürəyə zərər verərək xroniki ürək xəstəliklərini tətikləyir.
Koronavirus əleyhinə peyvəndlərin yan təsirləri barədə müxtəlif fikirlər səsləndirilir. Bəzi insanlar infarkt, insult və buna bənzər laxtalanma ilə əlaqəli xəstəlikləri COVID-19 peyvəndləri ilə əlaqələndirirlər. Lakin bununla bağlı heç bir elmi məlumat yoxdur. Əksinə, araşdırmalar bu xəstəliklərə məhz koronavirusun səbəb olduğunu ortaya qoyub.
Alimlər müəyyən ediblər ki, ürək xəstəlikləri insanın ölüm riskini artıran əsas faktordur. Siqaret çəkmək, oturaq həyat tərzi keçirmək, yüksək qan təzyiqi, yüksək qan lipidləri, şəkərli diabet, artıq çəki və qidalanma bu risk faktorları arasındadır.
Mütəxəssislər bildirirlər ki, bundan sonra COVID-19 virusu artıq hamımızın adi qəbul etdiyi qrip kimi həyatımızda olacaq. Bu zaman bizim vəzifəmiz ürək xəstəliyi riskini artıran amillərdən mümkün qədər uzaq olmaqdır.
Ülkər XASPOLADOVA,
"Azərbaycan"
