Bank kartlarından pul oğurluqları və saxta zənglər ciddi təhlükəyə çevrilib

XXI əsrin ən böyük texnoloji nailiyyətlərindən biri olan rəqəmsallaşma, insanların gündəlik həyatını asanlaşdırmaqla yanaşı, yeni və təhlükəli bir problemi də gündəmə gətirib: rəqəmsal fırıldaqçılıq. 

Son illər həm dünyada, həm də Azərbaycanda bank kartlarından vəsaitlərin oğurlanması, saxta zənglər və şəxsi məlumatların icazəsiz ələ keçirilməsi hallarının sürətlə artması bu sahədə maarifləndirmənin və texniki təhlükəsizlik tədbirlərinin əhəmiyyətini bir daha ortaya qoyur. Texnologiyanın kölgəsində gizlənən təhlükə bu gün hər bir vətəndaşı kiber dələduzlardan qorunmaq üçün daha diqqətli davranmağa, növbəti qurbana çevrilməməyə vadar edir. Əgər dünən insanlar oğurluqdan qorunmaq üçün qapılarını kilidləyirdilərsə, bu gün "qapı" mobil telefondur. Saxta zənglər, qondarma "bank əməkdaşı" ssenariləri, e-ticarət platformalarında göndərilən saxta keçidlər, sosial şəbəkələrdə ələ keçirilən hesablar və zərərli proqramlar insanların şəxsi və maliyyə məlumatlarını hədəfə alır.

Vətəndaşa zəng edilərək "kartınızda şübhəli əməliyyat var" deyiləndə çox zaman panika yaranır. Zəng edən şəxs özünü bank işçisi, polis və ya dövlət qurumunun nümayəndəsi kimi təqdim edir və guya təhlükəsizlik məqsədilə kartın nömrəsini, son istifadə tarixini, CVV kodunu istəyir. Bir neçə dəqiqə sonra vətəndaş bank hesabındakı bütün vəsaitin yox olduğunu, müxtəlif kiber üsullarla pullarının oğurlandığını anlayır.

Fırıldaqçılar təkcə zənglərlə kifayətlənmirlər. Sosial şəbəkələrdə "dost" adından gələn "kod göndərdim, mənə de" mesajları da geniş yayılıb. Bu mesajlar cavablandırıldıqda şəxsin "Instagram" və ya "Facebook" hesabı ələ keçirilir və daha sonra həmin şəxsin adından digər tanışlara da eyni mesajlar göndərilir.

Elektron ticarət platformalarında isə "ödəniş keçidi" adı ilə göndərilən linklər əslində bank fırıldaqçılarının hazırladığı saxta səhifələrdir. Bu səhifələrə kart məlumatlarını daxil edən vətəndaş, fərqinə varmadan öz hesabını fırıldaqçılara təhvil verir. Nəticədə isə xəbər portallarında hər gün on minlərlə vəsaitin bank kartlarından oğurlandığı haqqında  DİN-in məlumatlarını oxuyuruq.

Daha narahatedici məqam isə süni intellekt texnologiyalarının fırıldaqçılar tərəfindən istifadəsidir. Artıq real şəxsin səsi 10-15 saniyəlik səs yazısından klonlanaraq ailə üzvü və ya dost adı ilə zəng edilir. "Mənə təcili pul lazımdır", "bu koda ehtiyacım var", "qəzaya düşmüşəm, xəstəxanadayam" kimi cümlələrlə insanlar aldanır və vəsaitlərini itirirlər.

Rəqəmsal savadlılıq  ən güclü silah olmalı, vətəndaşlarla təbliğat-təşviqat işləri gücləndirilməlidir. Amma Elektron Təhlükəsizlik Xidməti, Mərkəzi Bank və kommersiya bankları vətəndaşları bu risklər barədə nə qədər maarifləndirsə də, bankların əksəriyyəti artıq iki mərhələli təhlükəsizlik sistemlərini tətbiq etsə də, ən güclü müdafiə vətəndaşın özüdür. Bank kartlarında olan vəsaitləri qorumaq üçün təhlükəsizlik qaydalarına əməl etmək gələcək kiber hücumların qarşısını ala bilər.  Bunun üçün mütəxəssislər telefonla heç kimə bank kartı məlumatlarını deməməyi, şəxsi məlumatları sosial şəbəkələrdə paylaşmamağı, gələn keçidlərə daxil olmamışdan əvvəl mənbəni dəqiqləşdirməyi tövsiyə edirlər. Eyni zamanda şübhəli zəng və mesajlarla rastlaşan zaman bu barədə banka və Daxili İşlər Nazirliyinə məlumat vermək, mobil bank tətbiqlərində güclü şifrə və biometrik təsdiqləmədən istifadə etmək lazımdır.

İnformasiya əsrində yaşayırıq. Bu əsrdə təkcə texnologiyanı istifadə etməyi yox, ondan necə qorunmağı da öyrənməliyik. Rəqəmsal təhlükəsizlik - artıq lüks deyil, həyati zərurətdir. Unutmayaq ki, məlumat bizim mülkiyyətimizdir - onu qorumaq borcumuzdur.

Nərminə ƏSGƏROVA,

"Azərbaycan"