Amazon meşələrinə od qoydular

Planetin ağciyəri yanır

Yay mövsümü dünyanın müxtəlif regionlarında meşə yanğınlarının baş verməsi ilə seçilir. Xüsusilə ABŞ-ın Kaliforniya ştatında, Kanadada, Sibirdə təbii fəlakətlər diqqəti cəlb edir. Meşə yanğınlarının daha çox tüğyan etdiyi yer isə Amazon meşələridir. Bu regionda bitki örtüyünün, flora və fauna aləminin məhv olması daha çox narahatlıq doğurur, çünki Braziliya və onunla həmsərhəd ölkələrin ərazisində yerləşən bu meşələr bəşəriyyət üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Sahəsi 5 milyon kvadratkilometrdən çox olan Amazon meşələri dünyada tropik meşələrin sahəsinin yarısını təşkil edir. Amazon Yer kürəsi sakinlərinin tənəffüs etdiyi oksigenin 20 faizini verir və buna görə də onu planetin ağciyəri adlandırırlar. Dünyada şirin suyun 20 faizi, planetin bütün flora və faunasının 10 faizi buradadır. Üstəlik, Amazon meşələri dünya miqyasında karbon qazı tullantılarının 25 faizini udur.

Amazon meşələri böyük biololoji müxtəlifliyi ilə fərqlənir. Burada 40 min növ bitki, o cümlədən 16 min növ ağac, 3 min növ balıq, 2 min növ quş, 1000 növdən çox məməli, ikihəyatlı (suda-quruda yaşayan) və sürünən heyvan, 130 min növ onurğasız heyvan yaşayır.

Bir aya yaxındır ki, Amazon meşələri od tutub yanır. Üç ölkənin ərazisində - Braziliya, Boliviya və Paraqvayda meşə yanğınları davam edir. Ekoloji fəlakət görünməmiş miqyas alıb. Yerli hakimiyyət orqanlarının verdiyi məlumatlara görə, Amazon meşələrində yanğın ocaqlarının sayı 150 mini keçib. Braziliya Milli Kosmik Tədqiqatlar İnstutunun verdiyi məlumata görə, bu yay ölkədə 85 min yanğın ocağı qeydə alınmışdır ki, bu da ötənilki göstəricidən təxminən iki dəfə çoxdur. İnstitut qeyd etmişdir ki, ilin əvvəlindən bəri 1,8 milyon hektardan çox meşə yanmışdır.

Meşə yanğınlarının mütləq əksəriyyəti Braziliya ərazisindədir. Ona görə də ekoloji fəlakətin qarşısını almaq məsuliyyətini ilk növbədə bu ölkənin hakimiyyət orqanları daşıyır. Ekoloqlar qəti fikirdədirlər ki, meşə yanğınlarının səbəbi adamların təsadüfən ocaq qalaması, siqaret kötüyü atması, isti hava, yaxud elektrik xətlərinin açılması deyil, Braziliya iqtidarının yürütdüyü siyasətdir. Ölkənin hazırkı Prezidenti Jair Bolsonaru hakimiyyətə gələn kimi Amazon meşələrinin iqtisadi baxımdan mənimsənilməsi prosesi başladı. Dövlət başçısının sərəncamı ilə meşələrdə ağaclar kəsilir, yollar çəkilir, faydalı qazıntılar kəşf edilib hasil olunur. Bir tərəfdən iri şirkətlər, digər tərəfdən də yerli hakimiyyət orqanları soya əkinlərinin sahəsini genişlətmək üçün meşələri qırır. Başqa sözlə, kənd təsərrüfatı işləri görmək, eləcə də mal-qaraya otlaqlar yaratmaq üçün meşə ərazisi "təmizlənir”.

Nə qədər qəribə olsa da, Prezident Bolsonaru hesab edir ki, Amazon bölgəsinin inkişafı istiqamətində gördüyü tədbirlərə müxtəlif qeyri-hökumət təşkilatları, bəzi dövlətlər maneçilik törədir. Dövlət başçısı meşələrin od tutub yanmasında məhz onları ittiham edir. Bolsonarunun fikrincə, Braziliyanın xarici düşmənləri və dövlət başçısının siyasi rəqibləri onu dünya ictimaiyyəti qarşısında biabır etmək istəyirlər. Meşə yanğınları geniş vüsət aldıqdan sonra ekoloji təşkilatlar Prezidentə xatırlatmışdır ki, yanmış Amazon meşələrini bərpa etmək üçün 10 milyon il vaxt tələb olunur. Amma dövlət başçısı tövrünü pozmadan demişdir: "Siz illəri saymayın, bu rayonun inkişafı ilə Braziliyada iqtisadi artımı hesablayın”.

Yalnız Amazon meşələrində yanğınlar genişlənib hadisə yerindən 2700 kilometr uzaqlıqda yerləşən 25 milyonluq San-Paulu şəhərini tüstüyə bürüdükdən sonra Braziliya ictimaiyyətinin təzyiqi ilə dövlət rəhbərliyi hərəkətə keçməyə məcbur oldu. Bolsonaru əvvəlcə şikayətləndi ki, ekoloji fəlakətin qarşısını almaq üçün ölkənin kifayət qədər ehtiyatları yoxdur. Bununla belə, dövlət başçısı yağınların söndürülməsi işinə ordu bölmələrini cəlb etmək qərarına gəldi.

Amazon meşələrində yaranmış ekoloji vəziyyətə dünya dövlətləri də etinasız qalmamışdır. Meşə yanğınlarını söndürmək üçün planetin müxtəlif guşələrində Braziliyaya yardım göstərməyə hazır olanların sayı artır. Məsələ dünən Fransada işini başa çatdırmış G7 sammitində də müzakirə olunmuşdur. Qeyd edilmişdir ki, Amazonda meşə yanğınları problemi beynəlxalq əhəmiyyət kəsb edir, çünki söhbət bioloji müxtəliflikdən, oksigendən və qlobal istiləşmə ilə mübarizədən gedir. Planlaşdırıldığına görə, fəlakətlə mübarizə aparmaq üçün beynəlxalq səfərbərlik mexanizmi işə salınacaq.

Bütün bunlara baxmayaraq, Amazon meşələrində yanğınlar davam edir, alov yeni-yeni sahələri udur, şəhərlər bir-birinin ardınca tüstü udmaq məcburiyyətində qalır. Yanğınlar Venesuela, Argentina, Boliviya, Peru və Kolumbiya ərazilərinə də yayılır. Artıq davam edən ekoloji fəlakətin ilk acı nəticələri özünü göstərir. Əldə olan məlumata görə, meşə yanğınlarının güclənməsi Yer atmosferində karbon qazının həcminin xeyli artmasına gətirib çıxarmışdır. Bu qaz havanın ən güclü çirkləndiricisidir. O, böyük məsafələrə yayıla və havada bir ay qala bilir. Güclü küləklər karbon qazını yer üzünə yaxınlaşdıra bilər ki, bu da havanın keyfiyyətinə təsir göstərər.

Bəşəriyyət həyəcan içindədir. Meşə yanğınları heyvan və quşları, bitkiləri məhv edir. Di Kaprio, Madonna, Ronaldu kimi tanınmış adamlar vəziyyətdən narahatlıqlarını ifadə edir, dünya dövlətlərini və beynəlxalq təşkilatları yanan Amazon meşələrini xilas etməyə çağırırlar. İndi top siyasi liderlərin meydanındadır. Sözdən işə keçməyin vaxtı çoxdan gəlib çatmışdır.

A.MEHDİYEV,

"Azərbaycan”