Planetin ağciyəri
yanır
Yay mövsümü
dünyanın müxtəlif regionlarında meşə yanğınlarının baş verməsi ilə seçilir. Xüsusilə
ABŞ-ın Kaliforniya ştatında, Kanadada, Sibirdə təbii fəlakətlər diqqəti cəlb edir.
Meşə yanğınlarının daha çox tüğyan etdiyi yer isə Amazon meşələridir. Bu regionda
bitki örtüyünün, flora və fauna aləminin məhv olması daha çox narahatlıq doğurur,
çünki Braziliya və onunla həmsərhəd ölkələrin ərazisində yerləşən bu meşələr bəşəriyyət
üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Sahəsi 5 milyon
kvadratkilometrdən çox olan Amazon meşələri dünyada tropik meşələrin sahəsinin yarısını
təşkil edir. Amazon Yer kürəsi sakinlərinin tənəffüs etdiyi oksigenin 20 faizini
verir və buna görə də onu planetin ağciyəri adlandırırlar. Dünyada şirin suyun
20 faizi, planetin bütün flora və faunasının 10 faizi buradadır. Üstəlik, Amazon
meşələri dünya miqyasında karbon qazı tullantılarının 25 faizini udur.
Amazon meşələri
böyük biololoji müxtəlifliyi ilə fərqlənir. Burada 40 min növ bitki, o cümlədən
16 min növ ağac, 3 min növ balıq, 2 min növ quş, 1000 növdən çox məməli, ikihəyatlı
(suda-quruda yaşayan) və sürünən heyvan, 130 min növ onurğasız heyvan yaşayır.
Bir aya yaxındır
ki, Amazon meşələri od tutub yanır. Üç ölkənin ərazisində - Braziliya, Boliviya
və Paraqvayda meşə yanğınları davam edir. Ekoloji fəlakət görünməmiş miqyas alıb.
Yerli hakimiyyət orqanlarının verdiyi məlumatlara görə, Amazon meşələrində yanğın
ocaqlarının sayı 150 mini keçib. Braziliya Milli Kosmik Tədqiqatlar İnstutunun verdiyi
məlumata görə, bu yay ölkədə 85 min yanğın ocağı qeydə alınmışdır ki, bu da ötənilki
göstəricidən təxminən iki dəfə çoxdur. İnstitut qeyd etmişdir ki, ilin əvvəlindən
bəri 1,8 milyon hektardan çox meşə yanmışdır.
Meşə yanğınlarının
mütləq əksəriyyəti Braziliya ərazisindədir. Ona görə də ekoloji fəlakətin qarşısını
almaq məsuliyyətini ilk növbədə bu ölkənin hakimiyyət orqanları daşıyır. Ekoloqlar
qəti fikirdədirlər ki, meşə yanğınlarının səbəbi adamların təsadüfən ocaq qalaması,
siqaret kötüyü atması, isti hava, yaxud elektrik xətlərinin açılması deyil, Braziliya
iqtidarının yürütdüyü siyasətdir. Ölkənin hazırkı Prezidenti Jair Bolsonaru hakimiyyətə
gələn kimi Amazon meşələrinin iqtisadi baxımdan mənimsənilməsi prosesi başladı.
Dövlət başçısının sərəncamı ilə meşələrdə ağaclar kəsilir, yollar çəkilir, faydalı
qazıntılar kəşf edilib hasil olunur. Bir tərəfdən iri şirkətlər, digər tərəfdən
də yerli hakimiyyət orqanları soya əkinlərinin sahəsini genişlətmək üçün meşələri
qırır. Başqa sözlə, kənd təsərrüfatı işləri görmək, eləcə də mal-qaraya otlaqlar
yaratmaq üçün meşə ərazisi "təmizlənir”.
Nə qədər qəribə
olsa da, Prezident Bolsonaru hesab edir ki, Amazon bölgəsinin inkişafı istiqamətində
gördüyü tədbirlərə müxtəlif qeyri-hökumət təşkilatları, bəzi dövlətlər maneçilik
törədir. Dövlət başçısı meşələrin od tutub yanmasında məhz onları ittiham edir.
Bolsonarunun fikrincə, Braziliyanın xarici düşmənləri və dövlət başçısının siyasi
rəqibləri onu dünya ictimaiyyəti qarşısında biabır etmək istəyirlər. Meşə yanğınları
geniş vüsət aldıqdan sonra ekoloji təşkilatlar Prezidentə xatırlatmışdır ki, yanmış
Amazon meşələrini bərpa etmək üçün 10 milyon il vaxt tələb olunur. Amma dövlət başçısı
tövrünü pozmadan demişdir: "Siz illəri saymayın, bu rayonun inkişafı ilə Braziliyada
iqtisadi artımı hesablayın”.
Yalnız Amazon
meşələrində yanğınlar genişlənib hadisə yerindən 2700 kilometr uzaqlıqda yerləşən
25 milyonluq San-Paulu şəhərini tüstüyə bürüdükdən sonra Braziliya ictimaiyyətinin
təzyiqi ilə dövlət rəhbərliyi hərəkətə keçməyə məcbur oldu. Bolsonaru əvvəlcə şikayətləndi
ki, ekoloji fəlakətin qarşısını almaq üçün ölkənin kifayət qədər ehtiyatları yoxdur.
Bununla belə, dövlət başçısı yağınların söndürülməsi işinə ordu bölmələrini cəlb
etmək qərarına gəldi.
Amazon meşələrində
yaranmış ekoloji vəziyyətə dünya dövlətləri də etinasız qalmamışdır. Meşə yanğınlarını
söndürmək üçün planetin müxtəlif guşələrində Braziliyaya yardım göstərməyə hazır
olanların sayı artır. Məsələ dünən Fransada işini başa çatdırmış G7 sammitində də
müzakirə olunmuşdur. Qeyd edilmişdir ki, Amazonda meşə yanğınları problemi beynəlxalq
əhəmiyyət kəsb edir, çünki söhbət bioloji müxtəliflikdən, oksigendən və qlobal istiləşmə
ilə mübarizədən gedir. Planlaşdırıldığına görə, fəlakətlə mübarizə aparmaq üçün
beynəlxalq səfərbərlik mexanizmi işə salınacaq.
Bütün bunlara
baxmayaraq, Amazon meşələrində yanğınlar davam edir, alov yeni-yeni sahələri udur,
şəhərlər bir-birinin ardınca tüstü udmaq məcburiyyətində qalır. Yanğınlar Venesuela,
Argentina, Boliviya, Peru və Kolumbiya ərazilərinə də yayılır. Artıq davam edən
ekoloji fəlakətin ilk acı nəticələri özünü göstərir. Əldə olan məlumata görə, meşə
yanğınlarının güclənməsi Yer atmosferində karbon qazının həcminin xeyli artmasına
gətirib çıxarmışdır. Bu qaz havanın ən güclü çirkləndiricisidir. O, böyük məsafələrə
yayıla və havada bir ay qala bilir. Güclü küləklər karbon qazını yer üzünə yaxınlaşdıra
bilər ki, bu da havanın keyfiyyətinə təsir göstərər.
Bəşəriyyət
həyəcan içindədir. Meşə yanğınları heyvan və quşları, bitkiləri məhv edir. Di Kaprio,
Madonna, Ronaldu kimi tanınmış adamlar vəziyyətdən narahatlıqlarını ifadə edir,
dünya dövlətlərini və beynəlxalq təşkilatları yanan Amazon meşələrini xilas etməyə
çağırırlar. İndi top siyasi liderlərin meydanındadır. Sözdən işə keçməyin vaxtı
çoxdan gəlib çatmışdır.
A.MEHDİYEV,
"Azərbaycan”
