İctimaiyyət
hökumətdən adekvat tədbirlər görməyi tələb edir
Ötən ayın
25-də ABŞ-ın Minneapolis şəhərində ağdərili polis əməkdaşı Derek Şovenin 46 yaşlı
afroamerikalı vətəndaş Corc Floydu boğub öldürməsi istər ölkə daxilində, istərsə
də xarici ölkələrdə kəskin reaksiya doğurmuşdur. Birləşmiş Ştatların onlarla şəhərini
genişmiqyaslı etiraz aksiyaları bürümüşdür.
Nümayişlər
iğtişaşlara və polislə toqquşmalara gətirib çıxarmışdır. Bir çox şəhərlərdə komendant
saatı tətbiq edilmiş və ictimai asayişin bərpa olunmasına Milli Qvardiyanın bölmələri
cəlb edilmişdir.
Buna baxmayaraq,
nümayişçilər hökumətin atdığı addımların yetərsiz olduğunu hesab edərək küçə və
meydanlardan çəkilmirlər. Floydun böyüyüb boya-başa çatdığı Hyustonda etiraz aksiyasına
on minlərlə adam, o cümlədən şəhər meri və mərhumun qohum-əqrəbası qoşulmuşdur.
Nümayişlər Los-Anceles, Filadelfiya və Çikaqoda da davam etmişdir. Nyu York və Vaşinqtonda
adamlar komendant saatı başladıqdan sonra da nümayişləri dayandırmamışlar. ABŞ paytaxtında
yüzlərlə vətəndaş Ağ evin yanında toplaşaraq "Komendant saatınız cəhənnəm olsun!”
və "Biz çıxıb getməyəcəyik” şüarları səsləndirmişlər.
Etirazçılar
Minneapolisdə baş vermiş faciəni irqçiliyin növbəti təzahürü kimi qiymətləndirirlər.
Bu da əsassız deyil. Belə ki, polis əməkdaşı üç həmkarının köməyi ilə qaradərili
vətəndaşı qandallamaqla kifayətlənməmiş, onu yerə yıxıb boğmuşdur. Nümayişçiləri
daha çox hiddətləndirən ABŞ Prezidenti Donald Trampın hadisəyə qeyri-adekvat yanaşmasıdır.
Belə bir məqam vurğulanır ki, Floydun ölümünə, polis özbaşınalığına və irqçiliyə
qarşı kütləvi etirazlar başlayandan bəri Ağ evin sahibi, bir dəfə olsun, ağdərili
polislərin Floydun ölümü ilə nəticələnmiş hərəkətlərini və Amerika cəmiyyətində
kök salmış irqçiliyi qınamamış, əksinə, odun üstünə yağ tökməkdə davam etmiş, amerikalı
antifaşistləri terrorçulara bərabər tutmuşdur. Ekspertlər nəzərə çarpdırırlar ki,
antifaşistlərin mənsub olduğu "Antifa” hərəkatı unitar təşkilat deyil, bir növ siyasi
qruplardır: onlar müstəqildirlər və öz planlarına uyğun olaraq hərəkət edirlər.
"Antifa” ABŞ-da heç kimi öldürməmiş, yalnız pəncərə şüşələrini qırmışdır. Bütün
bunlar polis özbaşınalığı ilə müqayisədə solğun görünür. Tramp açıq-aşkar diqqəti
əsas problemdən yayındırır və bu, ifrat sağçıların sevimli mövzusudur.
Odur ki, ABŞ
Prezidentinin cərəyan edən hadisələrə münasibəti cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmır,
mütəmadi olaraq tənqid edilir. Bir neçə gün əvvəl Tramp bildirmişdi ki, ölkədə qayda-qanunu
bərpa emək üçün ordunu işə salacaq və artıq Silahlı Qüvvələrə "döyüş meydanında
üstünlük əldə etmək” əmri vermişdir. Prezidentin bəyanatına sərt reaksiya özünü
çox gözlətməmişdir. Bu il keçiriləcək prezident seçkilərində Trampın Demokratlar
Partiyasından rəqibi olacaq Co Bayden, eləcə də demokrat müxalifətinin bir çox digər
nümayəndələri, hətta sabiq yüksək vəzifəli hərbçilər dövlət başçısına xatırlatmışdılar
ki, Amerika döyüş meydanı deyil, onun vətəndaşları da potensial düşmən deyillər.
İş o yerə
gəlib çatmışdır ki, ölkədə yaranmış vəziyyətdən çıxış yolunun tapılmasında federal
hökumətlə yerli hakimiyyət orqanları arasında fikir ayrılığı özünü göstərir. Məsələn,
keçən bazar ertəsi Tramp ştatların qubernatorlarını Milli Qvardiyanın gücündən istifadə
edərək iğtişaşları dayandırmağa çağırmışdı. Prezidentin dediyinə görə, kiminsə daş
atması tapançadan atəş açmaq kimidir və bu hərəkətə görə cəza vermək lazımdır:
"Adamları həbs etməlisiniz, onları izləməlisiniz, 10 il həbsə atmalısınız və beləliklə,
bu murdarlığı bir daha görməyəcəksiniz”. Bəzi qubernatorlar Prezidentlə mübahisəyə
girmiş və hətta belə bir fikir irəli sürmüşdülər ki, dövlət başçısı vəziyyəti qızışdırmaqla
məşğuldur.
Müşahidələr
göstərir ki, ABŞ cəmiyyətində irqçilik aktual problem olaraq qalır. Hətta yeni tip
koronavirusun pandemiyası şəraitində bu problemin həlli istiqamətində hansısa irəliləyiş
nəzərə çarpmır. Hökumətin karantin rejimi tətbiq etməsi ilə əlaqədar adi gündəlik
həyatın əksər əlamətləri yoxa çıxmış, amma fundamental problemlər əhəmiyyətini itirmir.
Onlardan biri - irqi ayrı-seçkilik son aylar kifayət qədər təzahür etmişdir.
Sosial şəbəkələrdə
ağdərililərin qaradərililərə nifrətini əks etdirən çoxsaylı videolar yayılmışdır.
Sistematik irqçiliyin başqa bir nəticəsi ABŞ-da qaradərili əhali arasında COVID-19-dan
ölüm hallarının ağdərili amerikalılarla müqayisədə daha yüksək olmasıdır. Özü də bir sıra ştatlarda məhdudlaşdırıcı tədbirlərə
etiraz aksiyalarını ağdərililər təşkil edirdilər: ağ nümayişçilər yerli inzibati
mərkəzləri zəbt edir, polislərin üstünə qışqırır, onları hədələyir, hətta üzlərinə
tüpürürdülər, amma hüquq mühafizə orqanları belələrini son dərəcə ehtiyatla tutub
saxlayırdılar.
Statistik
məlumatlar, araşdırmalar və videosübutlar, o cümlədən Floydun həbsinin videosu göstərir
ki, afroamerikalılar polis tərəfindən daha çox hədəfə alınırlar. Bununla belə, bir
çox ağdərili amerikalılar ədliyyə sisteminin və polisin yalnız onları qoruduğunu
etiraf etmək istəmirlər. Hərçənd irqçilik cəmiyyətdə dərin kök salmışdır, bütün
vətəndaşlara bərabər səviyyədə xidmət göstərmək üçün hökumət qurumlarında təcili
olaraq islahatlar keçirmək lazımdır.
Görünən odur
ki, bu il ölkənin demoqrafik əlamətlərə, dəri rənginə və etnik mənsubiyyətə görə
bölünməsi kulminasiya nöqtəsinə çatmışdır. Lakin hökumət əlini əlinin üstünə qoyub
baş verən hadisələri seyr etməklə kifayətlənir, hansısa nəticə çıxarmağa tələsmir.
Bəzi müşahidəçilər hesab edirlər ki, mövcud status-kvonun qorunub saxlanması iqtidara
sərf edir, çünki qarşıdan prezident seçkiləri gəlir və Trampı Floydun ölümündən
sonra kütləvi etiraz aksiyalarının parçaladığı Amerika cəmiyyətini birləşdirməkdən
çox yenidən dövlət başçısı seçilmək maraqlandırır.
Allahverdi
MEHDİYEV,
"Azərbaycan”
