Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəmərinin fəaliyyətə başlamasından 18 il keçir
Hazırda Azərbaycan 12 ölkəyə - Gürcüstana, Türkiyəyə, Yunanıstana, Bolqarıstana, İtaliyaya, Rumıniyaya, Macarıstana, Serbiyaya, Sloveniyaya, Xorvatiyaya, Şimali Makedoniyaya və Slovakiyaya qaz ixrac edir. Bu, “Şahdəniz” yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsi çərçivəsində çıxarılan qazdır. İxrac 3500 kilometrlik “Cənub qaz dəhlizi” və ona birləşdirilmiş interkonnektorlar vasitəsilə həyata keçirilir.
“Şahdəniz-1” qazını isə ilk dəfə ölkəmizdən kənara – qonşu Gürcüstana çatdıran 2006-cı ilin sonlarında istifadəyə verilmiş Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (CQBK) oldu. Azərbaycanın və Gürcüstanın ərazisində CQBK Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) əsas ixrac neft kəməri ilə eyni marşrut boyu uzanır. Azərbaycan-Gürcüstan sərhədində bu iki kəmərin yolu ayrılır. BTC nefti Ceyhana daşıyır. CQBK-ya isə yeni xətt qoşulur ki, onunla qaz Ərzuruma çatdırılır.
Beləliklə, Səngəçal-Ərzurum marşrutu ilə uzanan bu xətt bütövlükdə Bakı-Tbilisi-Ərzurum (BTƏ) kəməri adlanır. BTƏ-nin ayrılmaz bir hissəsini təşkil edən, ümumi uzunluğu 691 kilometr olan CQBK-nın Azərbaycan hissəsi 443, Gürcüstan hissəsi 248 kilometrdir. Gürcüstan-Türkiyə sərhədində CQBK-ya birləşdirilən borular isə 280 kilometrlik məsafə boyu uzanır. BTƏ bütövlükdə 2007-ci il iyulun 3-də istifadəyə verilib. Dünyada neft diyarı kimi şöhrət tapmış Azərbaycan həmin vaxtdan qaz ixrac edən ölkə kimi tanınır.
Xatırladaq ki, 2001-ci il martın 12-də Ümummilli Lider Heydər Əliyevin Türkiyəyə rəsmi səfəri çərçivəsində “Azərbaycanın təbii qazının Türkiyə Respublikasına tədarük edilməsinə dair Azərbaycan və Türkiyə Respublikaları arasında təbii qazın satışı və alışı haqqında müqavilə” imzalanmışdı. Həmin il sentyabrın 29-da isə Gürcüstan Prezidentinin Bakıya səfəri zamanı “Təbii qazın Gürcüstan Respublikası ərazisindən tranziti, nəql edilməsi və satışına dair Azərbaycan və Gürcüstan Respublikaları arasında saziş”in imzalanması baş verdi. 6 il sonra “Şahdəniz” yatağının işlənməsinin birinci mərhələsi çərçivəsində çıxarılan mavi yanacağın Bakı-Tbilisi-Ərzurum xətti ilə Türkiyənin qaz kəmərləri sisteminə daxil olması bunların uğurlu nəticəsi idi.
Əslində, BTƏ kəməri “Cənub qaz dəhlizi”nin bünövrəsi, başlanğıcı rolunu oynamışdır. Prezident İlham Əliyev bunu öz çıxışlarında dəfələrlə qeyd etmişdir. Dövlətimizin başçısı 2014-cü il sentyabrın 20-də “Cənub qaz dəhlizi”nin təməlqoyma mərasimindəki çıxışında demişdir: “2007-ci ildə Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərinin tikintisi də tarixi hadisə idi. Çünki o hadisədən sonra Azərbaycan dünyada artıq özünü qaz ölkəsi kimi göstərməyə başlamışdır. Bu kəmərin yeni xəttinin tikintisi, əslində, bu gün başlayır. Azərbaycan artıq “Cənub qaz dəhlizi”nin birinci hissəsini 2007-ci ildə istifadəyə vermişdir”.
2018-ci il mayın 29-da “Cənub qaz dəhlizi”nin açılış mərasimində Prezidentimiz bu fikri yenidən vurğulamışdır: “2007-ci ildə Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri istifadəyə verildi. Bu da çox önəmli layihədir. Bu layihə olmadan “Şahdəniz” yatağının işlənməsi mümkün deyildi. Beləliklə, ilk dəfə olaraq 2007-ci ildə Azərbaycan qazı Gürcüstana və Türkiyəyə nəql edilməyə başlamışdır... Doğrudan da, bunlar tarixi nailiyyətlərdir. “Şahdəniz” yatağının gələcək işlənilməsi ilə bağlı addımlar atılmağa başlanıldı. Əlbəttə, biz hamımız yaxşı bilirdik ki, böyük həcmdə Azərbaycan qazını dünya bazarlarına çıxarmaq üçün qaz kəməri lazımdır. Beləliklə, “Cənub qaz dəhlizi”nin yaradılması ilə bağlı praktiki işlərə start verildi. Çox ciddi işlər, danışıqlar aparıldı”.
İndi bu dəhliz artıq gerçəkliyə çevrilib, Avropanın enerji xəritəsini yenidən çəkib, Azərbaycanı Pan-Avropa qaz təchizatçızı kimi tanıdıb.
CQBK “Cənub qaz dəhlizi”ni təşkil edən üç kəmərin birincisidir. Bu kəmərin genişləndirilmiş hissəsi 2018-ci ilin iyun ayından Türkiyəyə kommersiya qaz həcmlərini ötürməyə başlayıb. “Şahdəniz-2” qazının marşrutu qardaş ölkənin ərazisində TANAP-la (Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri) davam edir. Türkiyə-Yunanıstan sərhədində TANAP-a birləşən TAP (Trans-Adriatik Qaz Boru Kəməri) isə 2020-ci il dekabrın 31-dən Azərbaycan qazını Avropaya çatdırır.
Bu gün istər Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəməri, istərsə də “Cənub qaz dəhlizi” ahəngdar və təhlükəsiz şəkildə fəaliyyət göstərirlər. Başqa sözlə, Azərbaycan qazının ixracı uğurla davam edir. Ayrılıqda Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəmərinə gəldikdə isə Türkiyənin ölkəmizdən idxal etdiyi mavi yanacağın xeyli hissəsini bu boru xətti daşıyır.
Deyilənləri rəqəmlər də təsdiqləyir. Energetika naziri Pərviz Şahbazovun hələ bir neçə ay əvvəl verdiyi açıqlamaya görə, bu il ölkəmiz Türkiyəyə 10 milyard kubmetr qaz tədarük etməyi planlaşdırır. Yanvar-mart aylarında Türkiyəyə 2,3 milyard qaz ixrac olunub. Bu dövrdə TANAP-la qardaş ölkəyə 1,4 milyard kubmetr qaz nəql edilib. Türkiyənin ölkəmizdən aldığı qazın qalanını isə BTƏ daşıyıb.
Flora SADIQLI,
“Azərbaycan”
