Autofagiya ömrü uzadır
Hər kəs sağlam, uzun ömür sürmək istəyir. Amma hüceyrə, toxuma və orqanlarımız təbiətin qanununa uyğun olaraq yaşlanır və qocalma prosesi başlayır. Bu təbii prosesi yavaşlatmaq üçün saysız tədqiqatlar aparan mütəxəssislər bildirirlər ki, xüsusilə 50 yaşdan sonra sağlam həyatın ən mühüm təyinedicilərindən biri autofagiyadır.
Autofagiyanın hərfi mənası "özünü yemək" olsa da, onun elmi izahı tamamilə fərqlidir. O, hüceyrə səviyyəsində baş verən, müəyyən xəstəliklərin yaranma ehtimalını azaldan və ömrü uzadan təbii bərpaedici prosesdir. Autofagiyada hüceyrələr orqanizmdə olan zəhərli tullantılarla, yəni toksinlərlə qidalanır. Bu, insan orqanizmində hüceyrə səviyyəsində utilizasiyanın aparılmasıdır. Zaman keçdikcə hüceyrə membranında olan makromolekullar onu öldürür, dəyişdirir və şiş hüceyrələrinə yem edir. Autofagiya zamanı isə prosesə daxil olan hüceyrələr içlərindəki lizosomlar adlı kiçik strukturların köməyilə öz tullantılarını istehlak edərək həyatda qalırlar. Nəticədə orqanizm yararsız yüklərdən azad olur. Bunu orqanizmin təmizlənməsi, bir növ təbii detoks prosesi kimi qiymətləndirmək olar.
Autofagiya prosesi 1960-cı illərdə kəşf edilsə də, onun tarixi bəşəriyyət tarixi qədər qədimdir. Oruc tutmağın ilk və ən təsirli yolu olan autofagiyanın əhəmiyyəti yalnız 1990-cı illərdə yapon alimi Yoşinori Ohsuminin tədqiqatının dərcindən sonra qiymətləndirilib. Prosesin faydalarını elmi şəkildə sübut edən alim 2016-cı ildə tibb üzrə Nobel mükafatı qazanıb.
Elmi tədqiqatlar nəticəsində sübut olunub ki, hüceyrələr təkcə kənardan daxil olan yeməklə qidalanmır. İnsan ac qalsa, az yesə, lazımi qədər zülal və protein qəbul etməsə belə, hüceyrə bu zülalı tapır. İnsana gün ərzində 300 qram protein lazımdır, amma yeməklə maksimum 70 qram protein daxil olur. Bəs hüceyrə qalan miqdarı necə əldə edir? Yoşinori Ohsumi sübut edib ki, hüceyrələr proteini daxillərində olan lazımsız zülalları işlədərək alır.
Yapon alimi bu gedişatı birhüceyrəli maya göbələyi üzərində kəşf edib. O, müşahidə edib ki, hüceyrələr kənardan lazımi qədər qida alanda, vizual olaraq onlarda heç bir dəyişiklik baş verməyib. Maya göbələyinə az qida verildikdə isə hüceyrələrin ətrafını autofaqosomlar əhatəyə alıb və "özünü yemə" prosesi başlayıb.
Autofagiya prosesini sürətləndirmək üçün oruc tutmaqdan əlavə, fiziki məşqlər də tövsiyə edilir. Lakin yeməkdən dərhal əvvəl və sonra ağır idmanla məşğul olmaq məsləhət görülmür. Bunun üçün ən yaxşı vaxtın səhər saatları olduğu bildirilir. Səhər acqarına edilən məşqlər maddələr mübadiləsini daha da sürətləndirir. Yuxudan duran kimi bir stəkan su içib, yarım alma və 1-2 dənə ərik qurusu yeyib, sonra 20-30 dəqiqə orta intensivlikdə idmanla məşğul olmaq, sürətli yerimək lazımdır. Səhər idmanının təsirini artırmaq üçün idmandan sonra qatıq, qaynadılmış yumurta ağı, pendir kimi zülalla zəngin səhər yeməyi tövsiyə edilir. Belə səhər yeməyi əzələ kütləsini gücləndirərək yağ yandırılmasını sürətləndirir. Çünki bel ətrafında yığılan piylər daxili orqanları yükləyən və onları əhatə edən pis yağlardır. Zaman keçdikcə çəki problemi damar probleminə, immun probleminə və xərçəng təhlükəsinə çevrilir.
Yoşinori Ohsumi bildirib ki, gündə 12 saatı aşan oruc dövrləri autofagiya prosesi üçün ideal zamandır. Uzun müddət və ya tez-tez oruc tutmaq sağlamlığa zərər verə bilər. Buna görə də orqanizmin həm mənəvi, həm sağlamlıq baxımından dincəldiyi ramazın ayı məhz 29-30 gün sürür.
Ülkər XASPOLADOVA,
"Azərbaycan"
