İnsan sağlamlığı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən D vitamininin əsas mənbələrindən biri Günəş işığıdır. Yaz-yay aylarında Günəş şüalarının daha güclü və uzunmüddətli olması bu vitaminin sintezini artırmaq üçün əlverişli şərait yaradır.
Qış aylarında pnevmoniya və qrip kimi xəstəliklərin artması D vitamini çatışmazlığı ilə əlaqələndirilir. Statistik məlumatlara görə, dünyada, təxminən 1 milyard insan "Günəş vitamini" çatışmazlığından əziyyət çəkir. Amerikalı mütəxəssislərin tədqiqatına görə, orqanizmdə D vitamini normal səviyyədə olan insanların ölüm riski bu vitamin çatışmazlığı olanlara nisbətən 57 faiz aşağıdır.
D vitamini bədəndə əzələ və sümük sağlamlığından immunitet və sinir sisteminin düzgün işləməsinə qədər bir çox mühüm funksiyaya malikdir. Onun əskikliyi immuniteti zəiflədir, sümük və əzələlərdə ciddi fəsadlar yaradır, orqanizmin müxtəlif xəstəliklərə qarşı davamlılığını azaldır, bədən ağrıları, sümük quruluşunda pozulmalar, əzələ zəifliyi, saç tökülməsi və depressiyaya, insanın özünü davamlı yorğun, halsız, yuxusuz hiss etməsinə səbəb olur.
Yaş, cins, coğrafiya, müşayiət olunan xəstəliklər, hamiləlik vəziyyəti və hətta dəri rəngi gündəlik "Günəş vitamini" ehtiyacını təyin edən amillərdir. Məsələn, melanin piqmenti UV şüalarını udaraq vitaminin sintezini azaldır. Buna görə də tünd dərili insanlarda D vitamini istehsalı daha az olur. Artıq çəkili insanların çoxunda da bu vitaminin çatışmazlığı müşahidə olunur. Bədəndəki yağ D vitaminini saxlayır və onun dövriyyəyə buraxılmasını çətinləşdirir. Yaşlılarda D vitamini çatışmazlığının ən mühüm səbəbi isə illər ötdükcə vitaminin sintez etmə qabiliyyətinin azalmasıdır.
D vitamininin ən təbii və güclü mənbəyi Günəşdir. Günəşin köməyi ilə orqanizmdə istehsal edilən təbii D vitamini sulfatlıdır. Ona görə də o həm suda, həm də yağda həll olunmaq qabiliyyətinə malikdir. Nəticədə bədənin hər hüceyrəsinə, hər toxumasına və orqanına asanlıqla daxil ola bilir. Süni D vitamini isə sulfatsızdır. Buna görə də ilk seçim Günəşdən alınan təbii D vitaminidir.
"Günəş vannası" qəbul edərkən dəri kremsiz olmalıdır. Açıq rəngli dərili insanlar gündə 15-20 dəqiqə, tünd rəngli dəriyə sahib olanlar isə 30-45 dəqiqə günəşlənə bilərlər. Günəş altında daha çox qalanda qoruyucu kremlərdən istifadə edilməlidir. Ancaq yay aylarında tədarük edilən D vitamini orqanizmin il boyu ehtiyacını ödəmir. Soyuq aylarda qida əlavələri qəbul edilməlidir. D vitamininin yüksək dozada qəbulu toksik təsir göstərə bilər. Bu zaman qanda kalsium səviyyəsi yüksəlir, kilo itkisi, nizamsız ürək döyüntüsü, sümük sınıqları riskinin artması, damarlarda və toxumalarda kalsiumlaşma, ürək və böyrəklərin zədələnməsi kimi hallar müşahidə edilir. Buna görə də D vitamini yalnız həkim tövsiyəsi ilə qəbul edilməlidir.
Gündəlik ehtiyacın yalnız 20 faizini qarşılasa da, qida rasionuna D vitamini ilə zəngin qidalar əlavə etmək olduqca vacibdir. Balıq yağı, qızılbalıq, skumbriya, siyənək, tuna, mal qaraciyəri, süd, pendir, yağ, qaymaq, yumurta sarısı, göbələk, yulaf, kakao, cəfəri və gicitkən kimi qidalar bu vitaminlə zəngindir. 85 qram qızılbalıq gündəlik tələbatın 90 faizinə qədər D vitamini təmin edə bilər. Yumurta nisbətən az D vitamini ehtiva etsə də, əlçatan və sərfəli mənbə kimi ön plana çıxır. Azad dolaşan toyuqların yumurtaları daha çox Günəş şüası aldıqları üçün, onların sarısında D vitamini səviyyəsi daha yüksək olur.
Veqan və vegetarianlar üçün ən yaxşı alternativ qida isə göbələkdir. Göbələklər ultrabənövşəyi şüaya məruz qaldıqda D2 vitamini istehsal edə bilirlər. Onlar kiçik Günəş batareyaları kimi işıq enerjisini vitaminə çevirirlər. Yarım porsiyon göbələk 9,2 mikroqram D vitamini təmin edir.
Düzgün yuxu rejimi D vitaminindən daha çox faydalanmağa kömək edir. Araşdırmalar göstərir ki, gündə 5 saatdan az yatan insanlarda D vitamini az olur. İstifadə etdiyimiz bəzi dərmanlar bu vitaminin miqdarını azalda bilir. Xüsusilə, epilepsiya, göbələk infeksiyası, AİDS dərmanları istifadə edənlər D vitamini səviyyəsini nəzarətdə saxlamalıdırlar. Bütün bunları nəzərə alaraq mütəxəssislər ildə iki dəfə orqanizmdə D vitamini səviyyəsini yoxlatdırmağı tövsiyə edirlər.
Ülkər XASPOLADOVA,
"Azərbaycan"
jpg_1749076194.jpg)
