Son dövrlər qlütensiz qidalar ifadəsini tez-tez eşidirik. Market rəflərində "qlütensiz" nişanı ilə satılan məhsulların sayı günbəgün artır. Bəziləri onu "gizli düşmən" adlandırır, digərləri isə gündəlik qida rasionunun ayrılmaz tərkib hissəsi kimi görürlər. Bəs qlüten nədir?
Qlüten buğda, arpa və çovdar kimi taxıllarda, həmçinin un, buğda nişastası, bulqur, çörək və makaron məmulatlarında olan, qidalara elastiklik verən təbii proteindir. Ona yalnız taxıl bitkilərinin tərkibində deyil, eyni zamanda bir çox ət əvəzediciləri, kartof qızartması, işlənmiş ətlər, bulyon və souslarda, pivə və digər alkoqollu içkilərdə, habelə dərman və bitki əlavələri kimi qeyri-ərzaq məhsullarında rast gəlmək mümkündür.
Bu zülal normativ qaydalara uyğun qəbul edildikdə zərərli deyil. Əksinə, sağlam insanlar üçün zülal, lif və bir sıra vacib vitamin və minerallarla zəngin qlüten ehtiva edən məhsullar faydalıdır. Qlüten müəyyən taxılların tərkibindəki lif və protein qarışığı sayəsində faydalı bakteriyalar üçün qida mənbəyinə çevrilir. Bu da bağırsaq florası və qida intoleransı məsələlərində balansı qorumağa yardım edir.
Ehtiyac olmadan qlütensiz pəhrizə keçmək bəzi qida maddələrinin çatışmazlığına səbəb ola bilər. Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunub ki, uzun müddət tam taxıllı qidaların istehlakının azaldılması ürək-damar xəstəliklərinin yaranması riskini artırır. Bəzi insanlar arıqlamaq məqsədilə qlütensiz pəhrizlərə üstünlük verirlər. Qlüten istehlakını azaldan bu insanlar özlərini daha enerjili hiss etdiklərini və arıqladıqlarını söyləsələr də, bu, qlütendən tamamilə imtina ilə deyil, daha nizamlı və sağlam pəhrizlə əlaqəlidir.
Qlüten bir çox insan üçün təhlükəsiz olsa da, bəzi şəxslərdə ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Xüsusilə çölyak xəstəliyi, qlüten allergiyası və həssaslığı olan şəxslər üçün bu zülalın istifadəsi orqanizmdə mənfi reaksiyalara yol açır.
Çölyak xəstəliyi zamanı bədən qlüteni yad maddə kimi qəbul edir və bağırsaq toxumasına hücum etməyə başlayır. Nəticədə nazik bağırsaqda zədələnmə, qida maddələrinin mənimsənilməsində çətinlik və iltihab meydana gəlir. Bu da qlütenin həzm sisteminə təsiri baxımından ciddi bir təhlükə yaradır. Çölyak xəstələri üçün qlütensiz qidalanma yeganə müalicə yoludur. Əks halda qarın ağrısı, ishal, çəki itkisi və dəmir çatışmazlığı müşahidə olunur. Bu vəziyyət bağırsaq florasını pozaraq digər xəstəliklərə zəmin yaradır. Çölyakdan əziyyət çəkən insanlarda protein qəbulu xroniki halsızlıq və depressiya kimi psixoloji nəticələrə də səbəb ola bilər. Mütəxəssislər qlütensiz pəhrizlə onların həyat keyfiyyətinin əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldiyini bildirirlər.
Çölyak xəstəliyinin simptomları uşaqlarda və böyüklərdə fərqli ola bilər. Belə ki, xəstəlik yetkinlərdə ishal, yorğunluq, çəki itirmək, şişkinlik, qarın ağrısı, bulantı və qusma, qəbizlik kimi əlamətlərlə özünü büruzə verir. Çölyak xəstəliyi olan yetkinlərin əksəriyyətində həzm sistemi ilə əlaqəli olmayan əlamətlər də müşahidə edilir. Məsələn, dəmir çatışmazlığından qaynaqlanan anemiya, sümük sıxlığının itirilməsi və ya sümük yumşalması, dəri döküntüsü, ağız yaraları, baş ağrısı və yorğunluq və oynaq ağrısı. Uşaqlarda isə xəstəlik qusma, xroniki ishal və qəbizlik kimi əlamətlərlə birlikdə inkişaf yetərsizliyi, diş minasının zədələnməsi, çəki itirmək, anemiya, qısa boy və gecikmiş yetkinlik kimi simptomlarla özünü büruzə verir.
Çöylak xəstəliyi olmayan, lakin qlütenə qarşı həssas olan, onu qəbul etdikdə müxtəlif mədə-bağırsaq problemləri və baş ağrıları yaşayan insanlar da var. Qlüten həssaslığının simptomları şəxsdən asılı olaraq, fərqli şəkildə özünü göstərə bilər. Xəstəliyin əlamətləri hiss edildiyi təqdirdə yalnız dəqiq diaqnoz qoyulduqdan sonra qlütensiz qidalanma tətbiq etmək lazımdır.
Bütün bu məlumatlar fonunda belə nəticəyə gəlmək olar ki, qlüten insana nə dostdur, nə də düşmən. Onun təsiri insanın orqanizminə və fərdi sağlamlıq vəziyyətinə görə dəyişir. Buna görə də qlüteni gündəlik qida rasionundan tamamilə çıxarmadan öncə mütəxəssislə məsləhətləşmək vacibdir. Belə yanaşma həm qidalanmanın balanslı olmasını təmin edər, həm də orqanizm üçün vacib qida maddələrinin çatışmazlığının qarşısını alar.
Ülkər XASPOLADOVA,
"Azərbaycan"
jpg_1749076194.jpg)
