İncəsənət yenidən dəyişikliklər ərəfəsindədir. Lakin bu dəfə dəyişikliklərin mahiyyəti göründüyündən daha mürəkkəbdir. Çünki süni intellekt sürətlə incəsənət sahəsinə daxil olur. Bəs o, yeni bədii dil yarada bilərmi? İnsan və maşının qarşılaşdığı məkanda nə baş verir?
“İncəsənətdə abstrakt vektor” adlı kitabın müəllifi, fəlsəfə doktoru, sənətşünas Elçin Şamilli vizual dil, mədəni kodlar, incəsənətin tarixi və nəzəri aspektləri, o cümlədən abstrakt incəsənət və vizual ənənələr üzrə araşdırmalar aparır. O, AZƏRTAC-ın müxbiri ilə söhbətində süni intellektin müasir yaradıcılıq prosesindəki rolu, rəqəmsal texnologiyaların imkanları və məhdudiyyətləri barədə fikirlərini bölüşüb. Sənətşünas izah edib ki, rəqəmsal alətlər sənətçinin imkanlarını genişləndirir, amma insan intuisiyasını və yaradıcı təbiəti əvəz edə bilmir.
– Süni intellekt impressionizm, kubizm və ya avanqard kimi yeni incəsənət istiqamətinə çevrilə bilərmi?
– Çətin. Bu istiqamətlərin yaranması XX əsr adamının yeni həyat tərzini, narahatlıqlarını və özünüdərkini ifadə etməkdə klassik sənətin dili artıq kifayət etmədiyi üçün baş verdi. İnsan din, mədəniyyət, sosial normalar və hökmran ideologiyaların təsirindən azad olduqca, həmin reallığın ifadəsi üçün yeni bədii dilə ehtiyac yarandı.
– Rəqəmsal texnologiyalar ilhamlanmağa kömək edirmi, yoxsa əksinə, daxili intuisiya və yaradıcılıq axtarışına mane olur?
– Kömək edir. Axtarışın özünü və onun istiqamətini formalaşdıran müəllifdir, rəqəmsal texnologiyalar yox. Bu prosesdə texnologiyalar yalnız əlavə təsir göstərə bilər. Nümunə olaraq, fotoaparatın və fotoportretin yaranması portret janrını məhv etmədi. Sadəcə təsvirin xarakteri dəyişdi. Məsələn, Pikassonun çoxsaylı portretləri kimi.
– Sizin üçün yaradıcılıq prosesində insan və maşının qarşılıqlı fəaliyyəti nə deməkdir?
– Hər şeydən əvvəl rutin əməliyyatlardan azad olmaq deməkdir. Bu, informasiya dəstəyi və sənət əsərinin yaradılması prosesinin sürətlənməsidir. Maşın işin mexaniki elementlərini öz üzərinə götürür və rəssamın konsepsiyaya daha çox diqqət ayırmasına imkan yaradır.
– Süni intellektin demək olar ki, məhdudiyyətsiz imkanları yaradıcılıq “tənbəlliyi” üçün risk yaratmır?
– Xeyr, yaratmır. Yaradıcılığın təbiəti elədir ki, süni intellekt yaradıcı şəxsi – onun iradəsindən asılı olmayaraq – narahat etməyə başlayan o fövqəltələbi əvəz edə bilmir. Süni intellekt əsərin yaranmasına səbəb olan daxili impulsu yaratmır.
– Süni intellektlə yaradıcı insan arasında rəqabət gözlənilirmi?
– Burada bir məqamı düzgün anlamaq lazımdır: süni intellekti istiqamətləndirən, ona yön verənlər IT-proqramçılardır. Bu gün məhz onlar sadə rəssamlarla rəqabət aparırlar və bu rəqabət artıq real şəkildə gedir. Amma süni intellektin özü sənətdə mümkün olan son hədlərə çatmağın təminatı deyil. İncəsənət antropologiya sahəsidir. Antropoloqlar isə deyirlər ki, insan elm üçün ən mürəkkəb obyekt sayılır və onun daxilində çoxlu, o cümlədən mistik sirlər var. Qısası, nəticə aydındır.
P.S. Elçin Şamillinin sözlərinə görə, süni intellekt mühüm alətə çevrilir, amma onun imkanları insanın bənzərsiz potensialı ilə müqayisədə məhduddur. Texnologiyalar işi sürətləndirir və ifadə imkanlarını genişləndirir, lakin incəsənətin inkişafında əsas istiqaməti yenə də yaradıcı şəxsiyyət və onun yeniliyə can atması müəyyən edir.
