Dəhliz təhlükəsizlik və səmərəlilik baxımından daha cəlbedici olur
Dünyada baş verən gərgin beynəlxalq proseslərin qlobal iqtisadiyyata mənfi təsiri davam edir. Hətta o dərəcədə ki, dünya üzrə istehsalın həcmi azalıb. Bu da dünyanın ticarət arteriyası olan iki marşrutda - Qırmızı dəniz Süveyş kanalı və Trans-Sibir-Avropa marşrutlarının fəaliyyətini iflic edib.
Odur ki, indi dünya Orta dəhlizə yeganə çıxış yolu kimi baxır. Səbəb bu qlobal marşrutun təhlükəsiz və iqtisadi cəhətdən səmərəli olmasıdır. Amma bütün ağırlıq Orta dəhlizin üzərinə düşdüyündən onun yükötürmə qabiliyyəti də yüksək olmalıdır. Bunun üçün dəhliz boyunca marşrutun bütün hissəsində yolların modernləşdirilməsi lazımdır. Bu isə ilk növbədə investisiya qoyuluşu tələb edir. Məlumdur ki, investorlar sabit gəlir gətirməyən layihələrə kapital qoyuluşunu həyata keçirmirlər. Orta dəhlizlə bağlı isə hər kəs bilir ki, bu marşrut rentabellidir və ona sərmayə yatırmaq elə də risk tələb etmir. O üzdən beynəlxalq maliyyə qurumları və bankları Orta dəhlizə sərmayə qoymaqdan çəkinmirlər.
Dünya Bankının Azərbaycan üzrə meneceri Ştefani Ştalmayster bildirir ki, hazırda Dünya Bankı və Azərbaycan hökuməti Bakı Beynəlxalq Dəniz Limanının genişləndirilməsinin hansı mərhələsinin maliyyələşdiriləcəyini müəyyənləşdirirlər. Bankın menecerinin verdiyi məlumatda bildirilir: "AZCON Holdinq" və "Azərbaycan Dəmir Yolları" QSC ilə hökumət üçün prioritet olan Bakı limanının genişləndirilməsi barədə danışıqlar aparırıq. Hazırda hansı mərhələnin və necə maliyyələşdiriləcəyi müəyyən edilir. Düşünürəm ki, söhbət artıq xərclər üzrə yekun qərardan gedir. Biz hökumətlə əməkdaşlıq etməkdən məmnunuq. Çünki bu, Orta dəhlizin inkişafı və gücləndirilməsi üçün mühüm layihədir".
Bəlli olduğu kimi, indi Azərbaycanda quru yük körpüsünün və liman stansiyalarının genişləndirilməsini əhatə edən Bakı limanının tikintisinin ikinci mərhələsi həyata keçirilir. Hazırda limanın tutumu 150 000 TEU-dur və bu göstərici iki il ərzində 260 000 TEU-ya qədər artacaq.
Qardaş Türkiyə də yüklərin Asiyadan Avropaya və əks-istiqamətdə daşınmasında mühüm tranzit ölkədir. Yüklərin tez və təhlükəsiz daşınmasında bu ölkənin infrastrukturu önəmli rol oynayır. Bu məqsədlə Türkiyə hökuməti iki irimiqyaslı infrastruktur layihəsi - Şərqi Türkiyə Dəmir Yolu İnfrastrukturunun İnkişafı (ETMIC) və İstanbul Şimal Dəmiryolu Bağlantısı (INRAIL) layihələri üçün Dünya Bankı və digər beynəlxalq maliyyə qurumlarından təxminən 9,7 milyard dollar həcmində maliyyə cəlb etmək niyyətindədir. Dünya Bankının verdiyi xəbərə görə, ETMIC layihəsinin təxmini dəyəri ƏDV daxil olmaqla 1,615 milyard, INRAIL layihəsi isə ƏDV, gözlənilməz hallar, tikintiyə nəzarət və layihənin idarə edilməsi daxil olmaqla 8,1 milyard dollar səviyyəsində qiymətləndirilir. ETMIC layihəsi Orta dəhlizin (Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu, TBNM) bir hissəsi olan Divriği-Qars-Gürcüstan sərhədi dəmir yolu xəttinin bərpasını və elektrikləşdirilməsini nəzərdə tutur. Proqrama 587 km dəmir yolu infrastrukturunun və relslərin üst quruluşunun bərpası, Divriğidən Gürcüstan sərhədinə qədər olan 667 km xəttin elektrikləşdirilməsi, körpülərin, tunellərin, suötürücülərin, istinad divarlarının tikintisi, stansiyaların genişləndirilməsi, idarə olunan dəmir yolu keçidlərinin tətbiqi, təhlükəsizliyi və istifadənin rahatlığını təmin etmək üçün sosial obyektlərin inkişafı, müasir nəqliyyatın idarə olunması sisteminə isə yarımstansiyalar və 154 kV-luq elektrik verilişi xətləri, siqnalizasiya və telekommunikasiya avadanlığı, Mərkəzləşdirilmiş Hərəkətə Nəzarət (CTC) və 320 km paylanmış akustik monitorinq sistemi (DAS) daxildir.
Dünya Bankının məlumatında bildirilir ki, təkmilləşdirilmiş Şərq dəhlizi Türkiyə daxilində Orta dəhlizin strateji hissəsinə çevriləcək və Türkiyə ilə Gürcüstan, Xəzər regionu və Mərkəzi Asiya arasında birbaşa əlaqəni təmin edəcək. Elektrikləşdirilmiş yük xətti daşımaların sürətini, etibarlığını və ətraf mühitə uyğunluğunu artıracaq, eləcə də Türkiyənin Avrasiya logistikasında mühüm mərkəz rolunu gücləndirəcək. Türkiyə eyni vaxtda INRAIL layihəsini - İstanbul aqlomerasiyasından yan keçməklə ölkənin Asiya və Avropa hissələrini birləşdirəcək. Hazırda qardaş ölkə təxminən 125 km uzunluğunda olacaq yeni dəmir yolu xəttinin tikintisini həyata keçirməyə hazırlaşır. Bu dəmir yolu xətti Çayırova stansiyasının (Asiya tərəfində) yaxınlığından başlayacaq və Yavuz Sultan Səlim körpüsü üzərindən keçərək Çatalca stansiyasında (Avropa tərəfində) sona çatacaq. Həm sərnişinlərin, həm də yüklərin daşınması üçün nəzərdə tutulan yeni xətt elektrikləşdiriləcək və tam siqnallaşdırılacaq. Layihəyə əsasən, sərnişin qatarlarının sürəti 160, yük qatarlarının isə 80-120 km/saata çatdırılacaq. Bu xətt İstanbul Hava Limanı ilə Sabiha Gökçen Hava Limanı arasında birbaşa əlaqəni təmin edəcək, onları milli dəmir yolu şəbəkəsinə inteqrasiya edəcək və multimodal logistikanı gücləndirəcək.
Bu yerdə bildirək ki, ötən il Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Mərkəzi (TBNM, Orta dəhliz) üzrə yük daşımaları 62 faiz artaraq 4,5 milyon tona çatıb. Cari il artımın daha yüksək olacağı və daşımaların həcminin 5,2 milyon tona çatacağı proqnozlaşdırılır. Bunun da 4,2 milyon tonu iştirakçı ölkələrin marşrutları ilə daşınacaq. Həmin həcmin 2,5 milyon tonu quru yüklər (təxminən 96 min TEU), 1,7 milyon tonu isə enerji daşıyıcıları olacaq.
2027-ci ilə qədər marşrutun ötürücülük qabiliyyətinin ildə 10 milyon tona qədər artacağı ehtimalı var ki, bu da Azərbaycanın tranzit potensialının genişləndirilməsi və infrastrukturun inkişafına əlavə investisiyaların cəlb edilməsi üçün dayanıqlı zəmin yaradacaq.
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Litvanın Azərbaycandakı səfiri Kestutis Vaskelyaviçyus Orta dəhlizin perspektivlərini yüksək qiymətləndirib və bu istiqamətdə əməkdaşlığın genişləndirilməsini vacib sayıb. "Bakı Cənubi Qafqazda əsas limandır. Onun Mərkəzi Asiyaya və hətta onun sərhədlərindən kənara çıxmaq imkanı var. Litvanın Klaypeda limanı isə öz növbəsində Skandinaviya və Almaniya bazarlarına giriş nöqtəsi kimi yaxşı mövqe tutur. Hər iki liman praktiki olaraq dəmir yolu ilə əlaqələndirilə bilər ki, bu da yüklərin Klaypedaya çatdırılmasına, oradan dəniz nəqliyyatı ilə Skandinaviyaya, Böyük Britaniyaya, Almaniyaya və digər ölkələrə göndərilməsinə imkan verir. Bunda böyük potensial görürəm və işgüzar dairələr də bu marşrutlardan istifadəyə fəal maraq göstərirlər. Məsələn, Klaypeda limanı artıq Norveç və İsveçdən Azərbaycana yük çatdırır və bu istiqamətdə imkanları dərinləşdirmək istəyi mövcuddur. Bu məqsədlə Klaypeda limanının baş direktoru Algis Latakasın Bakıda səfərdə olub. Səfər Litvanın Orta dəhlizin inkişafına marağını göstərir. Biz bu layihəni siyasi baxımdan da dəstəkləyirik. Çünki Orta dəhliz təcavüzkar dövlətlərdən, iqtisadiyyatı siyasi alət kimi istifadə edən qeyri-sabit ölkələrdən yan keçməyə imkan verən alternativ marşrutdur. Belə alternativ marşrutlara malik olmaq imkanı Litva üçün vacibdir. Bundan əlavə, Orta dəhliz biznes baxımından dəyərlidir: logistika səmərəliliyini artırır, çatdırılma vaxtına qənaət edir, xərcləri azaldır. Əminəm ki, marşrutun inkişaf perspektivləri var".
Rüstəm KAMAL,
"Azərbaycan"
