Təxminən 11 min 500 il əvvəl Yaxın Şərqdə kənd təsərrüfatının yaranması bəşəriyyət üçün əlamətdar hadisə idi. Homo Sapiens Afrikada 300 min ildən çox əvvəl yaranandan bəri ovçu-yığıcıların mövcud olduğu yoldan kənara çıxan həyat tərzində inqilab baş verib. Alimlərin yeni tədqiqatında bu dönüş nöqtəsindən əvvəlki dövrə aid yaxşı qorunmuş insan qalıqlarının azlığı əkinçilikdən əvvəlki insanların pəhrizi ilə əlaqədar suallara aydınlıq gətirir. Tədqiqatçılar Şimali Afrikadan gələn belə bir mədəniyyətin pəhriz təcrübələrini yenidən təhlil ediblər və təəccüblü şəkildə bitki əsaslı pəhrizi sənədləşdiriblər.
Tədqiqatçılar Mərakeşin şimal-şərqindəki Taforalt kəndi yaxınlığındakı bir mağarada tapılan təxminən 15 min il əvvələ aid 7 nəfərin qalıqları, onların kimyəvi tərkibini araşdırıblar. Bu insanlar İberomaurus mədəniyyətinin bir hissəsi olublar. Həmin qalıqlardakı karbon, azot, sink, kükürd və stronsium daxil olmaqla elementlərin formalarının və ya izotoplarının təhlili onların yedikləri bitkilərin və ətin növünü, miqdarını göstərib. Ərazidə müxtəlif yeməli yabanı bitkilərin, o cümlədən şirin palamut, şam qozası, püstə, yulaf və paxlalıların qalıqları da aşkar edilib. Mağarada tapılan sümüklərə əsaslanan əsas ov Barbar qoyunu adlanan növ olub.
Tədqiqatçıların dediyinə görə, bu insanlar hər ilin əhəmiyyətli hissələrində mağaradan istifadə edirdilər. Bu, şikar axtarışında gəzməkdən daha çox oturaq həyat tərzi keçirməyi təklif edir. Onlar ilin müxtəlif fəsillərində yetişən vəhşi bitkilərdən istifadə edirdilər, diş boşluqları isə nişastalı botanika növlərinə güvəndiyini göstərirdi. Mütəxəssislərin dediyinə görə, yeməli bitkilər mövsümi yırtıcı heyvan əti qıtlığından qorunmaq və müntəzəm qida təminatı üçün ovçu-yığıcılar tərəfindən ilboyu saxlanılmış ola bilər. Bu insanlar yalnız yabanı bitkilər yeyirlər. Maraqlıdır ki, tapıntılar bu qədim qruplar arasında dəniz məhsulları və ya şirin su qidası istehlakına dair minimal sübutlar tapıb. Bundan əlavə, görünür ki, bu insanlar yabanı bitkiləri öz körpələrinin qida rasionuna əvvəllər güman ediləndən daha erkən mərhələdə daxil ediblər.
Qalıqları tədqiq edilən 7 nəfər arasında iki körpə də olub. Körpənin ana südü ilə qidalanma dövründə əmələ gələn dişinin kimyəvi xassəsini və ölümündən bir müddət əvvəl qida rasionunu əks etdirən sümük toxumasının tərkibini müqayisə edən tədqiqatçılar zamanla onun qida rasionunda dəyişiklikləri müəyyənləşdiriblər. Sübutlar bərk qidaların təxminən 12 aylıq körpədə tətbiq olunduğunu, onların kənd təsərrüfatından əvvəlki cəmiyyət üçün gözləniləndən daha tez süddən kəsildiyini göstərib.
Alimlər hesab edirlər ki, yeni tədqiqat bəzi ovçu-yığıcı qrupların niyə kənd təsərrüfatına keçdiyini, digərlərinin isə keçmədiyini başa düşmək, kənd təsərrüfatı innovasiyalarının hərəkətvericiləri və insan cəmiyyətlərinin yeni yaşayış strategiyaları qəbul etmək qərarlarına təsir edən amillər haqqında dəyərli fikirlər verəcək.

Ülkər XASPOLADOVA,
“Azərbaycan”