XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda ictimai-mədəni və ədəbi fikir nümayəndələrindən biri də Məmmədəli Sidqidir. O, dövrünün tanınmış nüfuz sahiblərindən olub, maarifçi, pedaqoq və ədib kimi tanınan Məhəmmədtağı Sidqinin oğludur. Gənc yaşlarından zəkası və intellekti ilə Cəlil Məmmədquluzadənin və digər jurnalist ədiblərin diqqətini cəlb etmişdi. Təsadüfi deyil ki, 1910-cu ildə və 1911-ci ilin əvvəllərində Mirzə Cəlil müəyyən səbəblər üzündən bir müddət Qarabağda - Kəhrizlidə yaşamalı olanda “Molla Nəsrəddin” jurnalının “müvəqqəti redaktor”luğunu Məmmədəli Sidqiyə etibar etmişdi. Satirik poeziya məktəbinin banisi və bayraqdarı M.Ə.Sabir xəstəliyi ilə bağlı müalicə üçün Tiflisə birinci dəfə gedəndə C.Məmmədquluzadənin tapşırığı ilə onun qayğısına M.Sidqi qalmışdı.
Onun “Molla Nəsrəddin”də işləməsi, mollanəsrəddinçilərlə dostluq və yaradıcılıq əlaqələri təsirsiz olmamışdı və 1918-ci il oktyabr ayının 5-də Məmmədəli Sidqi Bakıda “Şeypur” adlı satirik jurnal nəşr etməyə başlayır. 1919-cu ilədək çap edilən həmin satirik jurnalın baş redaktoru özü, naşiri isə tanınmış şair Səməd Mansur olmuşdur.
Bildiyimiz kimi, “Şeypur”un nəşri dövründə - hələ 1917-ci ildən “Molla Nəsrəddin” jurnalı öz fəaliyyətini müvəqqəti dayandırmış və C.Məmmədquluzadə bir müddət Təbrizdə yaşamışdı. Ona görə də bu dövrdə ölkədə cərəyan edən mürəkkəb sosial-siyasi, mənəvi-psixoloji proseslərə satirik və yumoristik güzgü tutmaq missiyasını “Şeypur” öz üzərinə götürmüş, milli mətbuatın həmin sahəsində yaranan boşluğu müəyyən qədər doldura bilmişdi. Jurnal həm yaradıcılıq prinsipləri, həm ictimai-mədəni mövqeyi, həm də hadisə və proseslərə sosial-psixoloji münasibəti baxımından “Molla Nəsrəddin” məktəbinin ənənələrini özündə qabarıq ifadə edirdi. Belə ki, “Şeypur” jurnalında da müəlliflər satirikyönlü gizli imzalardan - “Günahkar”, “Həzrət”, “Yaftım”, “Yaftıməli”, “Hatif”, “Sərgərdan”, “Dağlızadə”, “Mürtəd”, “Biz Qozqurab bəy”, “Əli hər yerdən üzülmüş”, “Müsafir”, “Pampuşalı”, “Bir naxoş”, “Həsrətli”, “Sabiq spekulyant”, “Sırtıq”, “Cingirov” və s. istifadə edirdilər. Jurnalda satirik şeir, məqalə, felyeton, lüğət, poçt qutusu, teleqraf xəbərləri və başqa janrlarda qələmə alınan materiallara üstünlük verilirdi. Həmin zəngin formalı yazıların məzmunu, mövzu dairəsi və tənqid hədəfləri dövrün sosial-mədəni, hərbi, siyasi, iqtisadi və beynəlxalq hadisələrin, o cümlədən ermənilərin Azərbaycanın dinc əhalisinə qarşı törətdikləri soyqırımı, əsassız ərazi iddiaları, bolşevik təhlükəsi, ingilislərin Bakı maraqları, Azərbaycan demokratik hökumətinin qayğıları, senzura, iqtisadiyyat, hərbi vəziyyət, ərzaq problemi və digər bu kimi məsələlərə fəal yaradıcı vətəndaş münasibətinin “Şeypur”da ideya-bədii əksi kimi maraqlı və ibrətlidir.
İstedadlı alim, filologiya elmləri doktoru, əməkdar elm xadimi, professor və ictimai xadim Hüseyn Həşimli “Şeypur” jurnalının 18 nömrəsinin bütün materiallarını latın qrafikalı əlifbaya çevirib kitab şəklində çap etdirmişdir. Bundan əvvəl “Yeni Füyuzat” jurnalının bütün materiallarını kitab şəklində geniş “Ön söz”lə çap etdirən professor H.Həşimli Səid Səlmasi, Əli Səbri, Əli Məhzun, Məmmədəli Sidqi və başqaları haqqında çap etdirdiyi monoqrafiyaların “Əlavələr” bölməsində həmin ədiblərin əsərlərindən nümunələri də oxuculara çatdırmaq zəhmətinə qatlaşaraq xeyli təcrübə toplamışdır. “Şeypur” jurnalı (1918-1919-cu illər)” kitabına yazdığı ön sözdə Hüseyn Həşimli milli mətbuat və ictimai-mədəni düşüncə tarixində həmin jurnalın tutduğu mövqeyə elmi qiymət vermiş, indiyədək onun tədqiqatlardan kənarda qalmasının sosial-tarixi, ideya-siyasi səbəblərini izah etmişdir.
H.Həşimli “Şeypur” jurnalında gedən satirikyönlü gizli imzaların bəzilərinin müəllifliyi, o cümlədən “Şeypur” imzasının kimə məxsus olması ətrafında fikir mübadiləsi etmiş və əsaslı dəlillərlə həmin imzanın Məmmədəli Sidqiyə məxsus olduğunu bildirmişdir. Alimin həmin mülahizələrinə əlavə olaraq bildiririk ki, o dövrün qanun halına düşmüş ənənəsinə görə, hər hansı mətbu orqanın adından imza kimi ancaq onun baş redaktoru istifadə edə bilərdi. “Şeypur” jurnalının baş redaktoru Məmmədəli Sidqi olduğu üçün “Şeypur” imzası da mübahisəsiz olaraq ona məxsus idi. Jurnalda işlədilən “Hatif” imzası isə Mirzə Məhəmməd Axundova məxsusdur.
Alxan BAYRAMOĞLU,
filologiya elmləri doktoru, professor
