Yaranmış su qıtlığından yalnız bu yolla xilas olmaq mümkündür

"Ocağımız yanar, sularımız axar olsun" diləyi ulularımızın dilindən heç vaxt əskik olmayıb. Bəzən bu sözlərin dərinliyinə varmamışıq,  hətta onların gəlişi gözəl olduğu üçün deyildiyini düşünmüşük. Lakin od kimi  su da həyat üçün həmişə vacib olub. Həlli son dərəcə zəruri olan, ölüm-dirim məsələsini  həll edən nədənsə danışanda onun nə qədər gərəkliyini  "hava və su kimi"  deyərək bildiririk.
"Bu su haqqı" andı da dilimizə böyüklərimizdən keçib. Nənəmiz suya: "Səndən gözəl nemət varmı?" söyləyəndə təəccüblənərdik. Uşaq idik, fikirləşərdik  ki, gözəl nemətin dadı-tamı olmazmı, sudur da...  Nənəmiz isə suya şükür etməkdə, dualar oxumaqda idi. Təəssüf ki, bütün bunların hikmətini gec dərk etdik. 
Bu gün zaman qarşımızda həmin məsələni kəskin  şəkildə qoyub. Bütün dünyada su ehtiyatlarının qorunması ən önəmli  problemlərdən biri kimi  gündəmdədir.  Məsələ bilavasitə bizə - ölkəmizə də aiddir. Bu səbəbdən də Prezident İlham Əliyev su ehtiyatlarından planlı, optimal və səmərəli şəkildə istifadənin təmin edilməsini və su təsərrüfatında yaranmış problemlərin həllini  hökumət qarşısında  ən ciddi vəzifələrdən biri kimi qoyub. Belə ki, iqlim dəyişir, əsasən qonşu ölkələrdən daxil olan yerüstü su ehtiyatları azalır. Digər tərəfdən, əhalinin sayı artır, ölkə iqtisadiyyatı, o cümlədən kənd təsərrüfatı inkişaf edir, əkin sahələri, suvarma və içməli su təchizatı üzrə şəbəkələr genişləndirilir. Son nəticədə su təhlükəsizliyi məsələsi ən aktual mövzulardan birinə çevrilib.
Cari il martın 17-də Baş nazir Əli Əsədovun Nazirlər Kabinetinin 2022-ci ildə fəaliyyətinə dair  Milli Məclis qarşısında hesabatında da bu məsələ önəmli yer alıb.
Xatırladaq ki,  hələ 2020-ci il iyulun 23-də  Prezident İlham Əliyevin yanında su təsərrüfatının vəziyyətinə həsr olunmuş videoformatda müşavirə keçirilmişdi. Həmin müşavirədə qeyd edilmişdi ki, həyata keçirilən  infrastruktur layihələri sırasında içməli su və meliorasiya layihələri öz yerini tapıb. "Regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair birinci Dövlət Proqramı"nın qəbul edildiyi 2004-cü ildə Azərbaycanda içməli su ilə təminat 40 faiz səviyyəsində idi.  Bakı şəhərində içməli suyu davamlı şəkildə  əhalinin  29 faizi alırdı. Regionlarda isə əhalinin içməli su ilə əhatə dairəsi cəmi 9 faiz təşkil edirdi.  Bu rəqəmlərin hər birinin dəfələrlə artması isə, əslində, tarixi nailiyyətdir və bu ilk növbədə insanların sağlamlığı, iqtisadiyyatın, kənd təsərrüfatının inkişafı üçün edilib. Bu baxımdan Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəməri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Kəmər paytaxtımıza böyük həcmdə təmiz içməli su çatdırır. Vurğulayaq ki, su resurslarımızın böyük hissəsi ölkədən kənarda formalaşır. Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəməri isə sırf yerli mənbə üzərində inşa edilmiş önəmli bir xətdir.
Həmçinin  suvarma suyu ilə bağlı genişmiqyaslı işlər görülüb. Su tutumu kifayət qədər böyük - 270 milyon kubmetr olan Taxtakörpü su anbarı tikilib. Buradan eləcə də Ceyranbatan su anbarına qədər yeni beton kanalı inşa edilib. Taxtakörpü su anbarının xüsusi əhəmiyyəti ondadır ki, Samur çayının suları orada yığılır, təbii yollarla təmizlənir və beləliklə, yeni bir rezervuardan Ceyranbatan anbarına su gəlir. Bu  su hövzəsi Bakının içməli su ilə təmin edilməsində birmənalı olaraq  əhəmiyyətlidir. Eyni zamanda Şabran, Siyəzən, Xızı rayonlarında suvarılan əkin sahələrini böyük dərəcədə artırıb. Təqribən 30 min hektar suvarılmayan torpaqlara su verilir və indi həmin torpaqlarda geniş kənd təsərrüfatı işləri görülür.
Bu gün Şəmkirçay su anbarı da su resurslarımızın yığılmasında və bölüşdürülməsində xüsusi rol oynayır. Bu anbarın su tutumu 165 milyon kubmetrdir və qərb zonasının bir neçə rayonu bu imkandan faydalanır, orada əkin sahələri genişləndirilir. Paralel olaraq son illərdə Tovuzçay və cənub zonasında yerləşən Göytəpə  su anbarları da inşa edilib. 
Dövlət başçısı bütün bunlarla yanaşı, həm də  görüləsi işlərin  çox  olduğunu diqqətə çatdırmışdı. Quraqlığın və bəzi hallarda aidiyyəti qurumların laqeyd münasibəti nəticəsində ciddi problemlər yarandığını bildirmişdi: "Biz kənd təsərrüfatımızı intensiv yollarla inkişaf etdirməliyik və buna nail olmaq üçün kifayət qədər su mənbələrimiz olmalıdır və bu var... Biz suyu itiririk. Beləliklə, o, əkin sahəsinə, insanların evinə çatmır, əksinə, torpaqlara ziyan vurur. Bizim indi ən çox əməktutumlu sahələr taxılçılıq və pambıqçılıqdır. Pambıqçılıq, ümumiyyətlə, su olmadan inkişaf edə bilməz. Pambıqçılıqda təqribən 200-300 min adam işləyir, öz ailə büdcəsini təmin edir. Biz müasir texnologiyaların, o cümlədən müasir suvarma sistemlərinin mövcud olduğu taxılçılıq təsərrüfatlarında hər hektardan təqribən 70-80 sentner buğda alırıq. Bu, inkişaf etmiş ölkələrin səviyyəsindədir. Yəni, bu, dünyada ən yüksək səviyyədir, bundan yüksək səviyyə yoxdur. Əgər su olmasa, biz buna nail ola bilərikmi? Biz indi taxılçılıqda müasir texnologiyaların tətbiq edilməsi ilə mövcud əkin sahələrində, bəlkə də, bir qədər az əkin sahələrində daha çox məhsul istehsal edə bilərik, idxaldan daha az asılı ola bilərik. Su həm həyatdır, həm inkişafdır, həm təhlükəsizlikdir. Ona görə bu məsələlərə laqeyd yanaşmaq olmaz". 
Qarşıda duran mühüm məsələlərin həlli üçün  Prezidentin sərəncamı ilə 2020-ci ildə su ehtiyatlarından səmərəli istifadə üzrə komissiya da yaradıldı. Bu komissiya su ehtiyatlarından istifadəyə gündəlik rejimdə monitorinq və nəzarəti həyata keçirir. Eyni zamanda yanacaq-enerji balansı ilə yanaşı, ilk dəfə olaraq su təsərrüfatı balansı formalaşdırılıb. Bu balans çərçivəsində su ehtiyatlarının formalaşması üzrə dəyərləndirmələr aparılır. Görülmüş işlər nəticəsində su ehtiyatlarından səmərəli istifadə, azalan su həcmlərinə qənaət artıb. Belə ki, əsas su anbarlarında suyun həcmi  bu il yanvarın  1-i tarixinə 12,5 milyard kubmetr təşkil edib. Bu,  2022-ci illə müqayisədə 600 milyon kubmetr, 2020-2021-ci illərlə müqayisədə 2 milyard kubmetrdən çoxdur.
Bu fakt və rəqəmlər Nazirlər Kabinetinin 2022-ci ildə fəaliyyətinə dair hesabatında da öz əksini tapib. Eyni zamanda bildirilib ki, mövcud infrastrukturun yaxşılaşdırılması, su itkilərinin minimuma endirilməsi, su sahəsində fəaliyyət göstərən qurumlarda institusional, struktur islahatlarının aparılması, müvafiq qanunvericilik və normativ-hüquqi aktların təkmilləşdirilməsi istiqamətində lazımi tədbirlər görülür.
Qeyri-ixtiyari illər əvvəl  şahidi olduğumuz olaylar yada  düşür.  Gələcəkdə aqronom olacaq qiyabiçi tələbə Mehman suya qənaətlə bağlı ətrafdakılarla əsl mücadiləyə çıxmışdı. O zaman bu gəncin  yaşadığı rayon mərkəzindəki  küçəyə  bir neçə su kranı çəkilmişdi və onlardan gecə-gündüz fasiləsiz olaraq su axırdı. Mehman  tez-tez  kranları  bağlayır və qonşulara az qala yalvarırdı ki, istifadə etmədikləri halda  suyun boş-boşuna axmasına imkan verməsinlər.  Evdə isə o, anası və bacıları ilə mübarizəyə  qalxmışdı:" Güllərə, ağaclara bu qədər su lazım deyil axı! Hovuzdan da su aşıb daşır. Bu neməti niyə israf  edirsiniz?  Haradasa  ona  təşnə olanlar var. Tarlalara, zəmilərə su lazımdır, su!"
Sözün düzü, o vaxt Mehmanı heç  də hamı düzgün başa düşmürdü. Hətta  onun  psixoloji  durumuna şübhə edənlər də vardı...
Bu gün, nəhayət, sözügedən  problemə məhz belə bir  yanaşma  gərəkdir. Suya qənaət etmək çox vacibdir - hava kimi, suyun özü kimi!.. Bütün bunlar Nazirlər  Kabinetinin  hesabatında  ciddiliyi ilə  vurğulanıb: "Əsas çağırış sudan maksimum səmərəli və qənaətlə istifadə etməkdir. Bu, bütün su istehlakçılarına aiddir. Su sərvətdir və onu qorumaq hər birimizin borcudur".

Flora SADIQLI,
"Azərbaycan"