08 Dekabr 2023 10:25
608
Mədəniyyət
A- A+
O, bir həyat şairi idi

O, bir həyat şairi idi

 

Mirzə Şəfi Vazeh XIX əsrin ortalarında ədəbi əlaqələrin o qədər də inkişaf etmədiyi çağlarda sözü ilə Azərbaycanın hüdudlarından çox-çox kənarda tanınan az sayda şəxsiyyətlərimizdəndir. Lirik-fəlsəfi şeirləri Qərbi Avropada, Rusiyada çox böyük şöhrət qazanmışdı. Xəyyamanə üslubunda yazdığı şeirlər vətəndən uzaqlarda rəğbətlə qarşılanır, Mirzə Şəfini ondan neçə əsr əvvəl yaşayıb-yaratmış Şərq klassikləri ilə eyni səviyyəyə yüksəldirdi.
Mirzə Şəfi Vazeh 1794-cü ildə Gəncədə dünyaya gəlmişdi. Atası Kərbəlayi Sadıq bənna idi. Gələcəyin böyük şairi atasını çox erkən itirmişdi. Həmin vaxt Gəncədə yaşayan Hacı Abdulla adlı imkanlı bir şəxs Mirzə Şəfini himayəsinə götürür. Bu xeyirxahlığın onun şəxsiyyət kimi formalaşmasında da çox böyük rolu olur. Şəfinin düşüncələrindəki kəskin dəyişikliklər özünü açıq şəkildə biruzə verməkdə idi. Bunu duyan və yetərincə sərt qarşılayan Gəncə ruhaniləri artıq ona dərs verməkdən imtina edirlər. Gənc Şəfi mədrəsəni tərk etməli olur. Amma o, mədrəsədə fars dilini mükəmməl, ərəb dilini isə müəyyən səviyyədə öyrənmişdi, şəriət biliklərinə yiyələnmişdi. 

 

Müəllim, xəttat, şair

 

XIX əsrin 30-cu illərində Mirzə Şəfi Vazeh Gəncədə müəllim, xəttat və şair kimi tanınmağa başlayır. 1840-cı ildə isə Gəncəni tərk edərək Tiflisdə məskunlaşır. Onda Mirzə Fətəli Axundzadə artıq xeyli müddət idi ki, bu şəhərdə yaşayıb çalışırdı. Onun köməyi ilə Vazeh Tiflis qəza məktəbində Azərbaycan və fars dilləri müəllimi vəzifəsinə düzəlir. 1846-cı ilə qədər bu şəhərdə yaşayır. 
Tiflisin ozamankı qaynar mühiti Mirzə Şəfi Vazehin yaradıcılığında çox mühüm rol oynayır. Burada yaşadığı 6 il ərzində o, dövrünün qabaqcıl ziyalıları ilə tanış olur. A.A.Bakıxanov, M.F.Axundzadə və başqa tanınmış maarifçilərlə tez-tez görüşüb ünsiyyət qurur, ədəbi-ictimai müzakirələrdə iştirak edir. 1844-cü ildə o, Tiflisdə hətta "Divani-hikmət" ("Müdriklik dərnəyi") adlı ədəbi məclis də təşkil etmişdi. Bu, əslində, ədəbi-fəlsəfi məclis idi. Mirzə Şəfinin Tiflisdəki şagirdləri arasında Azərbaycan və fars dillərinə, Şərq dünyasına maraq göstərən əcnəbilər də vardı və onlar "Divani-hikmət" məclislərində həvəslə iştirak edərdilər. Onlardan biri alman şairi Fridrix Bodenştedt idi. 
1850-ci ilin yanvarında onun həyatında yenidən Tiflis dövrü başlanır. Vazeh Tiflisdəki zadəganlar gimnaziyasına Azərbaycan dili müəllimi vəzifəsinə təyin olunur və ömrünün sonuna qədər bu vəzifədə çalışır. Həmin dövr Azərbaycan dili dərsliyinə çox böyük ehtiyac vardı. Mirzə Şəfi bunu nəzərə alaraq ölümündən bir az əvvəl Tiflis gimnaziyasının fars dili müəllimi İ.Qriqoryevlə birlikdə müntəxəbat tərtib etmək qərarına gəlir. Onlar 1852-ci ilin aprelində "Kitabi-türki" adlı belə bir dərsliyin tərtibini tamamlayırlar. Müntəxəbatda Azərbaycan, ərəb və fars ədəbiyyatından hikmətli sözlər, lətifə və məzhəkələr, tərbiyəvi təmsillər, hekayələr, eləcə də Füzulidən seçmə lirik şeirlər, qəzəl və qəsidələr, "Leyli və Məcnun" poemasından müəyyən parçalar toplanır. Burada Şərq tarixi, "Qarabağnamə" və "Dərbəndnamə"dən parçalar da verilir. Dərsliyin əlyazmasını Mirzə Şəfi özü nəsx, nəstəliq, şikəstə-nəstəliq və şikəstə xətti ilə yazmışdı. 
Mirzə Şəfi Vazeh 1852-ci il noyabrın 28-də Tiflisdə vəfat edir, şəhərdəki müsəlman qəbiristanlığında dəfn olunur.  

 

Dünyanı dolaşan şərqilər

 

Mirzə Şəfi Vazehin Azərbaycan və fars dillərində yazdığı şeirlərin əlyazmalarını F.Bodenştedt ondan alaraq Almaniyaya apardığından bu şeirlərin orijinalları əlimizdə yoxdur. O, Tiflisdə olarkən Mirzə Şəfinin şeirlərini toplayır və 1846-cı ildə onları Almaniyaya aparır. Burada həmin şeirləri alman dilinə çevirərək dərc etdirir. 
Mirzə Şəfinin şeirləri 1851-ci ildə Berlində kiçik bir kitabça şəklində buraxılır. Alman dilində çapdan çıxan kitabça "Mirzə Şəfinin şərqiləri" adı ilə təqdim olunur və qısa müddətdə çox sürətlə yayılıb müəllifinə böyük şöhrət qazandırır. Az sonra Vazehin əsərləri başqa ölkələrin də sərhədlərini adlayır. Ümumən Qərbi Avropada geniş yayılıb rəğbətlə qarşılanır. Alman dilindən başqa, ingilis, fransız, italyan, İsveç, holland, Norveç, Danimarka, polyak, çex, hətta qədim yəhudi dilinə də tərcümə olunub nəşr edilir. 
F.Bodenştedt Mirzə Şəfi Vazehin dünyada tanınmasında böyük rol oynasa da, əfsuslar olsun ki, sonrakı davranışları ilə öz nəcib işinə kölgə salır. Belə ki, o "Şərqilər"in Qərbi Avropa və Rusiyadakı gözlənilməz şöhrətinə şahid olandan sonra 1873-cü ildən özünü həmin şeirlərin müəllifi kimi qələmə verməyə başlayır. Buna baxmayaraq, bir neçə vaxtdan sonra tədqiqatlarda "Şərqilər"in əsl müəllifinin Mirzə Şəfi Vazeh olduğu öz təsdiqini tapır. 

 

Sevgi və reallıq şairi

 

Vazeh şeirinin əsas məzmunu saf, təmiz məhəbbətin tərənnümündən ibarətdir. Şair eşqi və gözəli hər şeydən uca tutur. İnsanlara eşqdən başqa yolla getməməyi təlqin edir. Bu baxımdan Mirzə Şəfinin "Süsəni" rədifli müxəmməsi, eləcə də farsca nəzm və nəsrlə yazılmış aşiqanə məktubu çox maraqlıdır. Bu əsərləri ilə Vazeh müəyyən qədər də sələfi Vaqifi xatırladır. Farsca qəzəllərindən bəzilərində onun mücərrədliyə qapılıb vəhdəti-vücud şairlərinə bənzədiyini də görürük. Amma Vazehdə bu hal keçicidir. Mirzə Şəfi bu şairlərdən fərqli olaraq şərabı və gözəli ilahi məhəbbətin rəmzi kimi deyil, həqiqi mənada görür, onları dünya nemətləri kimi qəbul edir. O, klassik şeirin ən yaxşı ənənələrini davam etdirərək mücərrəd, platonik məhəbbəti deyil, həyatla bağlı olan həqiqi sevgini tərənnüm edir. 
Şeirlərində Mirzə Şəfi tam bir həyat şairidir. Qəlbi sevgi və sevinc hissi ilə doludur. Özü ilə bərabər, bütün təbiəti, kainatı şad-xürrəm, sevgiyə aludə görür. "Təbiətdəki bütün gözəlliklər, xoş nəsim, rayihəli çiçəklər, ulduzlar, ağacların pıçıltısı sanki bizim sevgimizi şirinləşdirmək üçün yaranmışdır". Bu duyğular həyat dolu şairin ruh halını büsbütün təsvir edir. 
Onun dünyəvi nemətləri tərənnüm edən bütün şeirlərində nikbin ruh hakimdir. Bu şeirlərində Mirzə Şəfi oxucularını həyatı toz basmış kitablardan deyil, təbiətdən, saf dağ bulaqlarından, meşələrdən, qızılgülün ətrindən, bülbülün xoş avazından öyrənməyə səsləyir. 
Dini ehkam, mövhumatçı ruhanilər, mütləqiyyət əleyhinə yazdığı satiralar da Mirzə Şəfinin yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Satiralarında o, şeytan, cənnət, cəhənnəm kimi məfhumları rədd edir, bir maarifçi kimi dini xurafata və cəhalətə qarşı çıxır. Vazehin satiralarında həyata aydın, ayıq, realist münasibət var. Böyük mütəfəkkir ictimai eyiblərə fəal tənqidi münasibət bəsləyir, məhəbbəti aşırı dini ehkamlara qarşı qoyaraq mövhumatın mənəvi əsarətinə etiraz edir. Hələ erkən yaşlarından azadlığın dəyərini anlayan, özünü bütün ehkamlardan xali görmək istəyən, buna can atan şair azadlığı sərv ağacına bənzədir. Onun budaqları yerə əyilmir, göyə qalxır, onun nəzərləri də yüksəklərə dirənmişdir. Mirzə Şəfinin "Sədi və Şah", "Teymur", "Dərviş", "Şah Abbas" və s. bu kimi süjetli şeirləri, mənzum hekayələri demokratik məzmunu ilə fərqlənir, bu əsərlərdə xəlqilik ruhu aşkar nəzərə çarpır. 
Özünü Hafizin şagirdi adlandıran Mirzə Şəfi klassik şeirdəki mənzum hekayəçiliyi də davam etdirir, bu mənada onun yaradıcılığı müasirlərindən A.A.Bakıxanovla ahəng yaradır.    
Sovet dövründə aparılan tədqiqatlar nəticəsində Mirzə Şəfi Vazehin azərbaycanca və farsca şeirlərindən bir neçəsi tapılıb üzə çıxarılmışdır. Böyük şairin yaradıcılıq irsinin çox məhdud bir hissəsini ilk dəfə görkəmli ədəbiyyatşünas Salman Mümtaz üzə çıxarmış və 1926-cı ildə "Mirzə Şəfi Vazeh" adı altında nəşr etdirmişdir. 

İradə ƏLİYEVA,
"Azərbaycan"

Digər Xəbərlər

QƏZETİN ÇAP VERSİYASI

XƏBƏR LENTİ Bütün xəbərlər

IV Şəki Beynəlxalq Teatr Festivalının rəsmi açılış mərasimi olub  

22:25
01 Dekabr

Azərbaycan derbisi: "Qarabağ" "Neftçi"yə böyük hesabla qalib gəlib  

22:22
01 Dekabr

Hakan Fidan ilə Antoni Blinken beynəlxalq vəziyyəti müzakirə ediblər  

22:20
01 Dekabr

Zelenski Avropa İttifaqı Şurasının yeni prezidenti ilə regiondakı vəziyyəti müzakirə edib  

19:41
01 Dekabr

Fərid Qayıbov: “Üzgüçülük hamı üçün” yarışında müxtəlif yaşda olan insanlara rast gəlmək sevindirici məqamdır

16:19
01 Dekabr

Ölkə ərazisində yağıntılı hava şəraiti müşahidə olunur

16:07
01 Dekabr

İrakli Kobaxidze: ABŞ-ın Gürcüstanla strateji tərəfdaşlığı dayandırmaq barədə qərarı müvəqqəti xarakter daşıyır  

16:03
01 Dekabr

Ombudsmanın Milli Preventiv Mexanizm fəaliyyəti çərçivəsində növbəti başçəkmə həyata keçirilib

15:52
01 Dekabr

Misli Premyer Liqasında Azərbaycan derbisi: “Qarabağ” “Neftçi”yə qarşı

15:29
01 Dekabr

Bakıda “Üzgüçülük hamı üçün” layihəsinin açılış mərasimi keçirilib  

14:47
01 Dekabr

Bakı Təşəbbüs Qrupu BMT-də Afrika əsilli xalqların hüquqlarının müdafiəsinə dair tədbirdə təmsil olunacaq  

14:09
01 Dekabr

Sabaha gözlənilən hava proqnozu açıqlanıb

13:59
01 Dekabr

Mərakeş Diplomatik Araşdırmalar Akademiyasında Azərbaycanın xarici siyasətindən danışılıb  

13:37
01 Dekabr

Rumıniyanın Prezidenti Zati-aliləri cənab Klaus Verner İohannisə  

11:47
01 Dekabr

Prezident İlham Əliyev Laçının işğaldan azad edilməsinin dördüncü ildönümü münasibətilə paylaşım edib VİDEO  

11:39
01 Dekabr

Alimlər inanılmaz həcmdə məlumatların almazda saxlamağın yolunu tapıblar

10:49
01 Dekabr

İranın XİN başçısı Türkiyəyə səfər edəcək

10:08
01 Dekabr

Dünyanı bürüyən mərəz 

08:50
01 Dekabr

Dənizkənarı Milli Park - milli mədəniyyətimizin ən qiymətli parçasından biri

08:45
01 Dekabr

SES ən sərfəli alternativ enerji mənbəyidir

08:40
01 Dekabr

Gəncədə keçirilən əmək yarmarkasında 300-ə yaxın vakansiya təqdim olunub

08:35
01 Dekabr

ÇOX OXUNANLAR

OXUCU MƏKTUBLARI

NƏŞRLƏRİMİZ

TƏQVİM / ARXİV

BAŞ REDAKTORDAN

Hamımızın Azərbaycan adlı bir Vətəni var! Qoynunda dünyaya göz açdığımız, minbir nemətindən dadıb isti qucağında boya-başa çatdığımız bu əvəzolunmaz diyar azərbaycanlı adını qürur və iftixarla daşıyan hər kəs üçün müqəddəs və ülvidir.
Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusu Vətən müharibəsində zəfər çalaraq erməni işğalçılarını kapitulyasiyaya məcbur etdi, düşməni qovaraq ərazi bütövlüyünə nail oldu.
Bununla da Azərbaycan yeni inkişaf dövrünə qədəm qoydu.
Bu dövrdə dünyada mürəkkəb və ziddiyyətli proseslər davam etməkdədir!
Hələ də dünyada ədalətsizliklər mövcuddur!
Hələ də dünyada ikili standartlar var!
Hələ də dünyada güclülər zəiflərin haqqını tapdalamaq istəyir!
Odur ki, biz daima güclü olmalıyıq.
Güclü olmağın əsas şərti isə bizim birliyimizdir!
Dünyanın harasında yaşamağımızdan, hansı sahədə çalışmağımızdan asılı olmayaraq, əlbir və əlaqəli fəaliyyət göstərməyi bacarmalıyıq.
Azərbaycan naminə, onun dünyada yeri, yüksək nüfuzu uğrunda daim birlikdə mübarizə aparmalıyıq.
Yalnız bu halda anamız Azərbaycanı qoruya, yüksəldə və hamımız üçün qürur mənbəyinə çevirə bilərik.
Ulu yurdumuzun adını daşıyan "Azərbaycan" qəzeti də bu amala xidmət edir.
Əziz azərbaycanlılar! Sizi Azərbaycan naminə, övladlarımızın firavan və xoşbəxt gələcəyi uğrunda əlbir və əlaqəli fəaliyyətə çağırıram!